ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΑ «ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ»

Κείμενο του συγγραφέα Διονύση Παπακώστα:

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΑ «ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ» ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΒΑΪΤΣΑΡΑ

Ο τίτλος μου έφερε στο νου το τραγούδι:

«όνειρα που για μια νύχτα μόνο

όνειρα που κρατούν μια βραδιά

σβήνουν πάντα πριν ξημερώσει

και μαραίνουν τα λούλουδα

που χεις μες στην καρδιά»

Και δικαίως! Kαθώς άρχισα να διαβάζω, ένιωσα πως ο συγγραφέας αλλά και ψυχαναλυτής, μάς εκθέτει και ερμηνεύει την γένηση, ανάπτυξη και κατάληξη των ονείρων. Εκθέτει και ερμηνεύει το βασικό περιβάλλον (έμψυχο και άψυχο) της γέννησης, ανάπτυξης και κατάληξης των ονείρων, αλλά και ως αρχιτέκτων,  μας εκθέτει και ερμηνεύει την γέννηση και διαμόρφωση των ονείρων στο χωρικό περιβάλλον μεσα στο οποιο εξελίσσεται ένας ψυχισμός.

Όλα αυτά μου προκάλεσαν αναμνήσεις, συγκινήσεις, καημούς, θλίψεις, νοσταλγίες, μου έφεραν στην σκέψη τις απώλειες και τις παρηγοριές. Όλα αυτά με οδηγούν στο να τα καταθέσω, γιατί μου είναι έντονα, ως ψυχαναλυόμενος από τα «Καταφύγια ονείρων». Άλλη μια ευκαιρία που μου δίνεται από τα τόσα βιβλία του Γιάννη Βαϊτσαρα και τον ευχαριστώ γι αυτό. 

Με τον Γιάννη Βαϊτσαρά έχουμε κάτι κοινό. Είμαστε αμφοτεροι από επαρχία, είμαστε μεγαλωμενοι σε σπίτι και όχι διαμέρισμα, έχουμε βιώσει ανάλογες διαπροσωπικές σχέσεις, ανάλογα παιχνίδια μέσα στα σπίτια, σε κήπους, αυλές, μεγάλα δωμάτια, κελάρια, παλιά σπίτια της γειτονιάς αλλά και σε ζωντανά σπίτια από πέτρα, ξύλο και κεραμίδια «ατάκτως ερριμμένα», όπως το διατυπώνει , κατά την έκφραση των τότε δασκάλων. 

Έτσι, άρχισαν οι αναμνήσεις από τα καταφύγια των ονείρων της νηπιακής ηλικίας, της παιδικής ηλικίας, της εφηβικής ηλικίας, όπου ο τόπος και ο χρόνος είναι παραδείσιος, ασφαλής, προστατευτικός αλλά «παρήλθον του έαρος αι γλυκείαι ημέραι». Αργότερα η αφύπνιση στο καταφύγιο. Πέφτουν οι μεγάλες ξύλινες μπάρες και οι κλειδαριές σκουριάζουν στις βαριές ξυλόπορτες και οι ξυλόπορτες σφηνώνουν όσο και να κραυγάζει η αρχή της ηδονής προς τον χαμένο παράδεισο. Ας θυμηθούμε με σεβασμό και με συγκίνηση το «Άρατε πύλας, οι άρχοντες ημών και επάρθητε, πύλαι αιώνιαι και εισελέυσεται ο βασιλεύς της δόξης». Δεν θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τον βασιλιά της δόξης με τη γέννηση της επιθυμίας; Δεν θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τον χαμένο παράδεισο με τη μήτρα ή με το σπίτι που μεγαλώσαμε; Γεμάτες οι αναμνήσεις από τους θανόντες ηλικιωμένους οικοδεσπότες αλλά και τους μετοικίσαντες μεσήλικες από τα σπίτια με τα όνειρα των κατιόντων.

Έτσι, με την αφύπνιση,  η αρχή της πραγματικότητας μας υπαγορεύει εκφράσεις όπως «είναι κακό στην άμμο να χτίζεις παλάτια», «θα χτίσω στα σύννεφα», «όνειρα θερινής νυκτός» (σελ.24-25)....

Όταν η ανάμνηση κούρασε, απωθήθηκε στο υποσυνείδητο, το όνειρο οικοδομούσε, η συγκίνηση απέκρυπτε, η στέρηση υπαγόρευε τις απωθημένες επιθυμίες, τη μετάθεση, τον συμβολισμό και το όνειρο σου χαμογελούσε, ήταν το καταφύγιο έναντι του μεγάλου χαμένου ΚΕΝΟΥ. 

Το ΚΕΝΟ δισυπόστατο, όπως ερμηνεύεται στο προκείμενο βιβλίο, αλλά ουσιαστικά έντονο και προβληματογενεσιουργό, ο ψυχικός προβληματισμός, το «υπερβολικά γεμάτο» όπως μας εξηγεί ο ψυχαναλυτής, οδηγεί το άτομο στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι. Αντίθετα, μας εξηγεί ο αρχιτέκτονας για το μεγάλο κενό του οίκου και τον προαύλιο χώρο που ζήσαμε και θυμόμαστε. Μας είχε αναπτύξει την φαντασία του παιχνιδιού και τα ευχάριστα και δημιουργικά παρεπόμενα όπως η ψυχική ισορροπία. Συμβολικά αναφέρεται «η χρησιμότητα του αχρήστου», ο αγώνας ενάντια στον κορεσμό , του κερδοφόρου, του ασφυκτικού και στην αρχιτεκτονική του «Αφήνω χώρο» (σελ40-41 ). 

Με όλα αυτά που ένιωσα, που φαντάστηκα, που σκέφτηκα με αφορμή το βιβλίο, συνειδητοποίησα την συνάφεια της αρχιτεκτονικής με την ψυχανάλυση και μάλιστα διαμέσου της αρχιτεκτονικής. 

Προχωρώντας, στάθηκα όρθιος μπροστά στους τοίχους του σπιτιού, εξωτερικούς, εσωτερικούς και ενδιάμεσους , όπως ακριβώς με μετέφερε το κείμενο. Τοίχοι αδιαπέραστοι, προστατευτικοί, αποκρουστικοί, απομονωτικοί, τοίχοι λευκοί, έγχρωμοι, με έγχρωμες ασβεστωμένες μπογιές και τα πατώματα βαμμένα με καραμπογιά, τα θυμήθηκα, συγκινήθηκα από το ταξίδι μου στο παρελθόν, ταξίδι στις αναμνήσεις, ταξίδι στο υποσυνείδητο ίσως και στο ασυνείδητο. Με αφορμή το βιβλίο, από τους τοίχους και τα ανοίγματά τους, θυμήθηκα τον πατέρα και την μάνα μου που μου λέγανε «να χτυπάς πάντα την πόρτα μέχρι να ακούσεις εμπρός, αγοράκι μου, όταν μπαίνεις στο δωμάτιο του μπαμπά και της μαμάς», χωρίς εγώ να καλαβαίνω τη σημασία της ιδιωτικότητας. Εδώ παραθέτω μια παράγραφο από το βιβλίο: «Η θεϊκή σοφία των τοίχων που λέει oΖαμιάτιν, με συγκινούσε και με εξέπλησσε από πολύ μικρή ηλικία, το μυστήριο της ζωής, δηλαδή το μυστήριο του έρωτα και του θανάτου,που περικλείουν οι τοίχοι ενός σπιτιού, ασκούσαν ανέκαθεν πάνω μου μια δυνατή έλξη...». 

Πράγματι τα στοιχεία που θεραπεύουν οι τοίχοι, οι χονδροί τοίχοι των σπιτιων, είναι πολλά και σταχυολογώ: ψυχικές ανάγκες, ιδιωτικότητα, ασφάλεια, σωματικές ανάγκες, εσωτερικότητα και φαντασιώσεις. Περικλείουν το μυστήριο αλλά και το αίσθημα της ελευθερίας.

 Το βιβλίο αυτό, «ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ», ως γνωσιοφορέας, μας αποκαλύπτει τη συνάφεια μεταξύ αρχιτεκτονικής και ψυχανάλυσης, κάτι που ενισχύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για ανεξερεύνητες πηγές γνώσης, προτρέπει και συστήνει συγγραφείς και θεωρητικούς που τοποθετούνται στην συγκεκριμένη συνάφεια: όπως ο Νούτσιο Ορντίνε, Σαρλότ Μπεράντ, Ευγένιου Ζαμιάτιν. 

Επειδή έχω μεγαλώσει με την οικογένειά μου σε σπίτι πέτρινο, με  μεγάλα και ψηλοτάβανα δωμάτια, υπόγειο και γκλαβανή, ειδικά στα κελάρια:

«Αρχιτεκτονική και ψυχαναλυτικός λόγος» σελ. 55

«Ο τραυματικός χώρος», σελ. 71

«Η ψυχικοποίηση του χώρου, οι προβολές», σελ. 79

Παρατήρησα και βρήκα λεπτομέρειες που μου φεραν αναμνήσεις και θύμισες με απορίες και ερωτήματα, αισθήσεις και διασθήσεις,  συναισθήματα και αισθήματα της εποχής εκείνης. 

Τέλος, η σύνοψη των ιδιαιτεροτήτων που αναπτύσσονται μέσα στο σπίτι από ψυχολογική, ψυχαναλυτική αλλά και από την αρχιτεκτονική διαμόρφωση των χώρων είναι εντυπωσιακή για την εξουσία: οικονομική, συναισθηματική, εκβιαστική, συμμαχίες, αντιπαλότητες, ιεραρχίες, καθώς και οι ασυνείδητες δυνάμεις των ενορμησεων. Συμπέρασμα: Μήπως πρέπει να υπάρχει συνεργασία ψυχαναλυτή και αρχιτέκτονα σε κοινές συνεδρίες με τον υποψήφιο κάτοικο;

Συμπερασματικά, η αξία αυτού του βιβλίου είναι ότι ο ψυχαναλυτής Γιάννης Βαϊτσαράς μας δείχνει να υποψιάζεται για την αρχιτεκτονική του υποσυνειδήτου και ο αρχιτέκτονας Γιάννης Βαϊτσαράς μας ξεναγεί στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και τα αποτελέσματά του. Για την κατανόηση, μας ιστορεί ιστορίες προσωπικές, διαπροσωπικές και εξομολογήσεις τρίτων. 

Όλα αυτά με οδήγησαν σε σκέψεις και σε ψυχικές αναζητήσεις γι αυτό και τον ευχαριστώ και για το παρόν βιβλίο.

Φιλικότατα,

Διονύσης Παπακώστας