ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΑ «ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ»

Κείμενο του συγγραφέα Διονύση Παπακώστα:

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΑ «ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ» ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΒΑΪΤΣΑΡΑ

Ο τίτλος μου έφερε στο νου το τραγούδι:

«όνειρα που για μια νύχτα μόνο

όνειρα που κρατούν μια βραδιά

σβήνουν πάντα πριν ξημερώσει

και μαραίνουν τα λούλουδα

που χεις μες στην καρδιά»

Και δικαίως! Kαθώς άρχισα να διαβάζω, ένιωσα πως ο συγγραφέας αλλά και ψυχαναλυτής, μάς εκθέτει και ερμηνεύει την γένηση, ανάπτυξη και κατάληξη των ονείρων. Εκθέτει και ερμηνεύει το βασικό περιβάλλον (έμψυχο και άψυχο) της γέννησης, ανάπτυξης και κατάληξης των ονείρων, αλλά και ως αρχιτέκτων,  μας εκθέτει και ερμηνεύει την γέννηση και διαμόρφωση των ονείρων στο χωρικό περιβάλλον μεσα στο οποιο εξελίσσεται ένας ψυχισμός.

Όλα αυτά μου προκάλεσαν αναμνήσεις, συγκινήσεις, καημούς, θλίψεις, νοσταλγίες, μου έφεραν στην σκέψη τις απώλειες και τις παρηγοριές. Όλα αυτά με οδηγούν στο να τα καταθέσω, γιατί μου είναι έντονα, ως ψυχαναλυόμενος από τα «Καταφύγια ονείρων». Άλλη μια ευκαιρία που μου δίνεται από τα τόσα βιβλία του Γιάννη Βαϊτσαρα και τον ευχαριστώ γι αυτό. 

Με τον Γιάννη Βαϊτσαρά έχουμε κάτι κοινό. Είμαστε αμφοτεροι από επαρχία, είμαστε μεγαλωμενοι σε σπίτι και όχι διαμέρισμα, έχουμε βιώσει ανάλογες διαπροσωπικές σχέσεις, ανάλογα παιχνίδια μέσα στα σπίτια, σε κήπους, αυλές, μεγάλα δωμάτια, κελάρια, παλιά σπίτια της γειτονιάς αλλά και σε ζωντανά σπίτια από πέτρα, ξύλο και κεραμίδια «ατάκτως ερριμμένα», όπως το διατυπώνει , κατά την έκφραση των τότε δασκάλων. 

Έτσι, άρχισαν οι αναμνήσεις από τα καταφύγια των ονείρων της νηπιακής ηλικίας, της παιδικής ηλικίας, της εφηβικής ηλικίας, όπου ο τόπος και ο χρόνος είναι παραδείσιος, ασφαλής, προστατευτικός αλλά «παρήλθον του έαρος αι γλυκείαι ημέραι». Αργότερα η αφύπνιση στο καταφύγιο. Πέφτουν οι μεγάλες ξύλινες μπάρες και οι κλειδαριές σκουριάζουν στις βαριές ξυλόπορτες και οι ξυλόπορτες σφηνώνουν όσο και να κραυγάζει η αρχή της ηδονής προς τον χαμένο παράδεισο. Ας θυμηθούμε με σεβασμό και με συγκίνηση το «Άρατε πύλας, οι άρχοντες ημών και επάρθητε, πύλαι αιώνιαι και εισελέυσεται ο βασιλεύς της δόξης». Δεν θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τον βασιλιά της δόξης με τη γέννηση της επιθυμίας; Δεν θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τον χαμένο παράδεισο με τη μήτρα ή με το σπίτι που μεγαλώσαμε; Γεμάτες οι αναμνήσεις από τους θανόντες ηλικιωμένους οικοδεσπότες αλλά και τους μετοικίσαντες μεσήλικες από τα σπίτια με τα όνειρα των κατιόντων.

Έτσι, με την αφύπνιση,  η αρχή της πραγματικότητας μας υπαγορεύει εκφράσεις όπως «είναι κακό στην άμμο να χτίζεις παλάτια», «θα χτίσω στα σύννεφα», «όνειρα θερινής νυκτός» (σελ.24-25)....

Όταν η ανάμνηση κούρασε, απωθήθηκε στο υποσυνείδητο, το όνειρο οικοδομούσε, η συγκίνηση απέκρυπτε, η στέρηση υπαγόρευε τις απωθημένες επιθυμίες, τη μετάθεση, τον συμβολισμό και το όνειρο σου χαμογελούσε, ήταν το καταφύγιο έναντι του μεγάλου χαμένου ΚΕΝΟΥ. 

Το ΚΕΝΟ δισυπόστατο, όπως ερμηνεύεται στο προκείμενο βιβλίο, αλλά ουσιαστικά έντονο και προβληματογενεσιουργό, ο ψυχικός προβληματισμός, το «υπερβολικά γεμάτο» όπως μας εξηγεί ο ψυχαναλυτής, οδηγεί το άτομο στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι. Αντίθετα, μας εξηγεί ο αρχιτέκτονας για το μεγάλο κενό του οίκου και τον προαύλιο χώρο που ζήσαμε και θυμόμαστε. Μας είχε αναπτύξει την φαντασία του παιχνιδιού και τα ευχάριστα και δημιουργικά παρεπόμενα όπως η ψυχική ισορροπία. Συμβολικά αναφέρεται «η χρησιμότητα του αχρήστου», ο αγώνας ενάντια στον κορεσμό , του κερδοφόρου, του ασφυκτικού και στην αρχιτεκτονική του «Αφήνω χώρο» (σελ40-41 ). 

Με όλα αυτά που ένιωσα, που φαντάστηκα, που σκέφτηκα με αφορμή το βιβλίο, συνειδητοποίησα την συνάφεια της αρχιτεκτονικής με την ψυχανάλυση και μάλιστα διαμέσου της αρχιτεκτονικής. 

Προχωρώντας, στάθηκα όρθιος μπροστά στους τοίχους του σπιτιού, εξωτερικούς, εσωτερικούς και ενδιάμεσους , όπως ακριβώς με μετέφερε το κείμενο. Τοίχοι αδιαπέραστοι, προστατευτικοί, αποκρουστικοί, απομονωτικοί, τοίχοι λευκοί, έγχρωμοι, με έγχρωμες ασβεστωμένες μπογιές και τα πατώματα βαμμένα με καραμπογιά, τα θυμήθηκα, συγκινήθηκα από το ταξίδι μου στο παρελθόν, ταξίδι στις αναμνήσεις, ταξίδι στο υποσυνείδητο ίσως και στο ασυνείδητο. Με αφορμή το βιβλίο, από τους τοίχους και τα ανοίγματά τους, θυμήθηκα τον πατέρα και την μάνα μου που μου λέγανε «να χτυπάς πάντα την πόρτα μέχρι να ακούσεις εμπρός, αγοράκι μου, όταν μπαίνεις στο δωμάτιο του μπαμπά και της μαμάς», χωρίς εγώ να καλαβαίνω τη σημασία της ιδιωτικότητας. Εδώ παραθέτω μια παράγραφο από το βιβλίο: «Η θεϊκή σοφία των τοίχων που λέει oΖαμιάτιν, με συγκινούσε και με εξέπλησσε από πολύ μικρή ηλικία, το μυστήριο της ζωής, δηλαδή το μυστήριο του έρωτα και του θανάτου,που περικλείουν οι τοίχοι ενός σπιτιού, ασκούσαν ανέκαθεν πάνω μου μια δυνατή έλξη...». 

Πράγματι τα στοιχεία που θεραπεύουν οι τοίχοι, οι χονδροί τοίχοι των σπιτιων, είναι πολλά και σταχυολογώ: ψυχικές ανάγκες, ιδιωτικότητα, ασφάλεια, σωματικές ανάγκες, εσωτερικότητα και φαντασιώσεις. Περικλείουν το μυστήριο αλλά και το αίσθημα της ελευθερίας.

 Το βιβλίο αυτό, «ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ», ως γνωσιοφορέας, μας αποκαλύπτει τη συνάφεια μεταξύ αρχιτεκτονικής και ψυχανάλυσης, κάτι που ενισχύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για ανεξερεύνητες πηγές γνώσης, προτρέπει και συστήνει συγγραφείς και θεωρητικούς που τοποθετούνται στην συγκεκριμένη συνάφεια: όπως ο Νούτσιο Ορντίνε, Σαρλότ Μπεράντ, Ευγένιου Ζαμιάτιν. 

Επειδή έχω μεγαλώσει με την οικογένειά μου σε σπίτι πέτρινο, με  μεγάλα και ψηλοτάβανα δωμάτια, υπόγειο και γκλαβανή, ειδικά στα κελάρια:

«Αρχιτεκτονική και ψυχαναλυτικός λόγος» σελ. 55

«Ο τραυματικός χώρος», σελ. 71

«Η ψυχικοποίηση του χώρου, οι προβολές», σελ. 79

Παρατήρησα και βρήκα λεπτομέρειες που μου φεραν αναμνήσεις και θύμισες με απορίες και ερωτήματα, αισθήσεις και διασθήσεις,  συναισθήματα και αισθήματα της εποχής εκείνης. 

Τέλος, η σύνοψη των ιδιαιτεροτήτων που αναπτύσσονται μέσα στο σπίτι από ψυχολογική, ψυχαναλυτική αλλά και από την αρχιτεκτονική διαμόρφωση των χώρων είναι εντυπωσιακή για την εξουσία: οικονομική, συναισθηματική, εκβιαστική, συμμαχίες, αντιπαλότητες, ιεραρχίες, καθώς και οι ασυνείδητες δυνάμεις των ενορμησεων. Συμπέρασμα: Μήπως πρέπει να υπάρχει συνεργασία ψυχαναλυτή και αρχιτέκτονα σε κοινές συνεδρίες με τον υποψήφιο κάτοικο;

Συμπερασματικά, η αξία αυτού του βιβλίου είναι ότι ο ψυχαναλυτής Γιάννης Βαϊτσαράς μας δείχνει να υποψιάζεται για την αρχιτεκτονική του υποσυνειδήτου και ο αρχιτέκτονας Γιάννης Βαϊτσαράς μας ξεναγεί στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και τα αποτελέσματά του. Για την κατανόηση, μας ιστορεί ιστορίες προσωπικές, διαπροσωπικές και εξομολογήσεις τρίτων. 

Όλα αυτά με οδήγησαν σε σκέψεις και σε ψυχικές αναζητήσεις γι αυτό και τον ευχαριστώ και για το παρόν βιβλίο.

Φιλικότατα,

Διονύσης Παπακώστας

Τα καταφύγια ονείρων στον καιρό της πανδημίας.

Τα καταφύγια ονείρων στον καιρό της πανδημίας.

Τα όνειρα μούδιασαν.

Η  συλλογή κειμένων με τίτλο Καταφύγια Ονείρων κυκλοφόρησε στο τέλος Φεβρουαρίου, λίγες μέρες πριν ξεσπάσει και στην Ελλάδα ο τρόμος του κορωνοϊού και ληφθούν τα μέτρα περιορισμού κυκλοφορίας. 

Το βιβλίο έμεινε στις προθήκες  κάποιων κλειστών βιβλιοπωλείων, κι εμείς στα σπίτια μας. 

Για κάποιους, δυστυχώς, η αρρώστια ανέτρεψε δραματικά το δρόμο της ζωής τους. Εκείνοι δεν πρόλαβαν. Για πολλούς οι μέρες αυτές θα μείνουν ανεξίτηλες μνήμες πένθους.

Για εμάς τους άλλους, η κατοικία μας έγινε καταφύγιο, κλείσαμε έξω το κακό, και προσπαθήσαμε να βολέψουμε μέσα της τις αγωνίες και τα όνειρά μας. Καθώς και να λησμονήσουμε την εξωτερική αγχογόνα πραγματικότητα. 

Ένιωσα πως τα κείμενα της συλλογής είναι πιο επίκαιρα από ποτέ. Κι ας μην περιλαμβάνουν την παραμικρή αναφορά σε υποχρέωση εγκλεισμού, καραντίνας, απομόνωσης. Αυτές οι έννοιες μπήκαν τώρα, πρόσφατα, στη ζωή μας. Όταν γραφόταν το βιβλίο ήμασταν πολύ μακριά από ανησυχίες πανδημίας. 

Κι όμως. Ανακάλυψα στις σελίδες του κάποια στοιχεία που μιλούσαν για εξωτερικούς κινδύνους, απειλές που υποστήριζαν την μία εκδοχή τού διφορούμενου τίτλου Καταφύγια Ονείρων.

Τι είναι το καταφύγιο; Είναι εκεί, όπου κάποιος νιώθει προστατευμένος από κάτι εχθρικό. Κάτι που απειλεί την ζωή με τις βασικές αλλά και τις λιγότερο βασικές ανάγκες της. (σελίδα 34)

Βέβαια, ακόμα κι όταν είμαστε κλεισμένοι στα καταφύγια, οι ανάγκες μας δεν ξέρουν από περιορισμούς, έρχονται απρόσκλητες και επιβάλλονται. 

Η πρώτη και η πιο επίμονη, η ανάγκη τής ελευθερίας, τής κίνησης. Μια επιθυμία να κινηθούμε έξω, στον καθαρό αέρα, στο φως της χαμένης ξεγνοιασιάς.

Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα.

Μόλις η απειλή υποτεθεί ως πιο χαλαρή, ως πιο απομακρυσμένη, η «Αρχή τής ευχαρίστησης», υποκινούμενη από μια υποσυνείδητη «ενόρμηση θανάτου»,  καταφέρνει να νικήσει την «Αρχή της πραγματικότητας». 

Εγκαταλείπω λοιπόν το καταφύγιο, κι εκτίθεμαι στον κίνδυνο που υποτιμώ. 

Βγαίνω, συναντώ όσους πεθύμησα, αψηφώ ιούς και κανόνες. Τολμηρό αλλά επικίνδυνο.  Συγχρόνως είναι παράνομο και άδικο απέναντι στον εαυτό μου και απέναντι στους άλλους. Ό,τι ακριβώς χρειάζεται για να θριαμβεύσει η ενόρμηση θανάτου. Και ό,τι πρέπει επίσης για να τροφοδοτηθούν οι υποσυνείδητες ενοχές που, όπως ξέρουμε, είναι οι φοβερότερες.  

Είναι η επιθετική ενόρμηση εναντίον μου και εναντίον του Άλλου. Εντελώς μεταμφιεσμένη, σε συμπαθητικό περιτύλιγμα. 

Απέναντι στο υπερεγώ μου αμύνομαι: 

Τι κακό κάνω; Βόλτα στη λιακάδα με κοινωνική συμπεριφορά. Επισκέψεις και παιχνίδια με τους φίλους μου, επιτραπέζια στο μπαλκόνι. Κυριακάτικα γεύματα με τους αγαπημένους μου. Ερωτικές συναναστροφές, ακολουθώντας το πατροπαράδοτο «κάντε έρωτα, όχι πόλεμο». 

Μόνο που στις συνθήκες τής σημερινής ανατρεπτικής πραγματικότητας ο πόλεμος (ο θάνατος) παραφυλάει παντού, ακόμα και στον έρωτα!

Η αμφιθυμία είναι υποσυνείδητη υπόθεση. Το μίσος για τη ζωή κρύβεται σε εκδηλώσεις αγάπης. Είναι μια σύγκρουση, ύπουλη, ακαθόριστη, ακατανόητη.

Η έννοια της αρχής της ηδονής υπεισέρχεται στην ψυχαναλυτική θεωρία κυρίως σε αντιπαράθεση με την αρχή της πραγματικότητας. Η ενορμήσεις, οι επιθυμίες, αναζητούν αρχικά εκφόρτιση και ικανοποίηση μέσω των συντομότερων οδών. Προοδευτικά όμως μαθαίνουν την  πραγματικότητα, που είναι και η μόνη  ικανή να επιτρέψει την πρόσβαση στην ικανοποίηση, μέσω των απαραίτητων παρακάμψεων και αναβολών. Μέσω συμβιβασμών. (σελίδα 26) 

Όσοι βρήκαμε ψυχικά αποθέματα ανθεκτικότητας συμβιβαστήκαμε. Η αρχή της πραγματικότητας επιβλήθηκε. Παρακάμψαμε την παρόρμηση και αναβάλαμε τις επιθυμίες μας για καιρούς πιο υγιείς, πιο κατάλληλους. Πιο ερωτικούς. Κι αποφασίσαμε τις απαραίτητες παρακάμψεις, ανακαλύπτοντας το καταφύγιό μας, το σπίτι μας, όπως δεν το είχαμε κάνει ποτέ, ίσως. 

Ο χώρος μάς αγκάλιασε και μας πρόσφερε τον καλύτερο εαυτό του. Είναι η στιγμή που δοκιμάζεται η δύναμη και η ποιότητά του. Η ποιότητα που επενδύσαμε πάνω του επιστρέφει σε μας. Κι όποιος είχε αμελήσει την επένδυση αυτή, τώρα το μετανιώνει. 

Μα ποτέ δεν είν’ αργά. Έχουμε την χρυσή ευκαιρία να αγκαλιάσουμε και να φροντίσουμε τον χώρο μας, ξέροντας πως θα μας το ανταποδώσει.

Σ’ αυτόν τον χώρο, η σχέση μας με τον έξω κόσμο επεξεργάζεται, κατασκευάζεται και αναπτύσσεται. Ένας χώρος όπου ο εσωτερικός μας κόσμος με τις παρορμήσεις, επιθυμίες και φαντασιώσεις του προετοιμάζεται, ωριμάζει, να δεχθεί  τον έξω κόσμο με τις επιρροές του, τις επιθέσεις κλπ. (σελίδα 82)

Σε μια πρωτοφανή περίπτωση εξωτερικής επίθεσης (και συνθηκών εγκλεισμού), σαν αυτή που διανύουμε, οι συμβιβασμοί με την πραγματικότητα βρίσκουν δύναμη στην ψυχική ανθεκτικότητά μας. Αλλά και το αντίστροφο συμβαίνει. Το σπίτι μας, προστατευτικό καταφύγιο, μας βοηθάει να ενισχύσουμε την αντοχή μας στη στέρηση ελευθερίας. Την αναζητούμε πια στον εσωτερικό μας κόσμο.

Το σπίτι μας είναι σύμμαχος σ’ αυτή τη δοκιμασία. Δεν ζούμε ΣΤΟ σπίτι. Ζούμε ΜΕ το σπίτι. Ο χώρος είναι «ψυχικοποιημένος».

Έτσι, μπροστά ή μέσα σε ένα χώρο δε βλέπουμε όλοι το ίδιο πράγμα, αν και όλοι συμφωνούμε για τα φυσικά χαρακτηριστικά του και μπορούμε να δώσουμε σωστά τα στοιχεία του: χρώμα, υλικά, θέση, τόσο μήκος, τόσο πλάτος, τόσο ύψος κλπ.  

Ο καθένας θα δει τον χώρο, θα τον αισθανθεί, θα τον νιώσει με τα δικά του ψυχικά φίλτρα. (σελίδα 80)

Αυτό που προβάλουμε στο χώρο είναι κυρίως αποτέλεσμα ασυνείδητων δυνάμεων, δηλαδή ενορμήσεων, το σπίτι διασχίζει τον χρόνο με τον τρόπο του σώματός μας. Σαν αυτό, απλώνεται, συνομιλεί, μεταμορφώνεται. (σελίδα 99)

Το ψυχαναλυτικό γραφείο είναι πια έρημο. 

Ο αναλυτής, πίσω από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή που βρήκε τη θέση του στο ντιβάνι, ακούει τους αναλυόμενους. Ο χώρος του γραφείου μεταφέρεται ηλεκτρονικά στο καταφύγιό τους. 

Το θεραπευτικό πλαίσιο υποφέρει. Η φαντασία και η δυνατότητα συμβολοποίησης που διαθέτει ο καθένας μας επιστρατεύονται για να καλύψουν τα κενά, ώστε να δημιουργηθεί ένα νέο θεραπευτικό «πλαίσιο εκστρατείας». Η κάμερα τού υπολογιστή τοποθετημένη κατάλληλα προσφέρει την εικόνα που έχει ο αναλυόμενος από το ντιβάνι σε καιρό ειρήνης.

Έστρεψα την κάμερα προς τον τοίχο απέναντι από το ντιβάνι και για έναν άλλο λόγο: ένιωθα πως εγώ έμπαινα στον ιδιωτικό χώρο του αναλυόμενου, με βίαιο τρόπο. 

Δεν υπάρχει λόγος να διεισδύω στην ιδιωτικότητά του. Αντίθετα, αυτό απαγορεύται από την ψυχαναλυτική δεοντολογία. Ένιωθα σαν να έσπαγα με τη ματιά μου το προστατευτικό περίβλημα του χώρου του, αντί να αφήσω φαντασία και υποσυνείδητο να συμπορευτούν με τον λόγο του. 

Στην ψυχολογία ξέρουμε πια την αξία του σταθερού περιβλήματος, του αρραγούς και δυνατού περιέχοντος. Όπως ξέρουμε επίσης και την απόλυτη ανάγκη ιδιωτικότητας για την πραγματική πραγματικότητα αλλά και για την φαντασίωση, που είναι κι αυτή  μια πραγματικότητα, ψυχική, που ενδιαφέρει περισσότερο εμάς τους ψυχαναλυτές. Μα ο άνθρωπος έχει ανάγκη σταθερού και αδιαφανούς περιβλήματος, για να προστατευτεί και να   ζήσει, για να κρύψει από τα βλέμματα των άλλων πολλές εκδηλώσεις των σωματικών και ψυχικών αναγκών του. Χρειάζεται εσωτερικότητα για να εναποθέσει με ασφάλεια τις διάφορες εκφάνσεις της υπόστασης του. Της διπλής ανθρώπινης υπόστασης, σωματικής και ψυχικής. (σελίδα 51)

«Στον πόλεμο όπως στον πόλεμο» λένε οι Γάλλοι. Προσαρμοζόμαστε στην πραγματικότητα, εφευρίσκουμε νέους τρόπους, ο ελεύθερος συνειρμός βρίσκει το δρόμο του διαδικτυακά, ο αναλυτής ακούει, ο αναλυόμενος μιλάει.

Τα λόγια τους με παραπέμπουν συχνά στα Καταφύγια Ονείρων που σκονίζονται στα κλειστά βιβλιοπωλεία. Οι αναλυόμενοι στο skype μού μιλούν για τις εμπειρίες τού εγκλεισμού τους, τις σχέσεις με τα μέλη τής οικογένειας, με τους γείτονες. Ή με τη μοναξιά τους. Μιλούν πολύ επίσης για την σχέση τους με το σπίτι, με τον χώρο. Αστειεύονται με τις «εκδρομές» στο μπαλκόνι, ή τις κινηματογραφικές «εξόδους» στο σαλόνι, τα καφεδάκια με φίλους στην κουζίνα μπροστά στην οθόνη τού κινητού.

Μιλούν για τις μέρες που γεμίζουν με εργασίες τακτοποίησης και καθαριότητας που πάντα είχαν στο νου μα που πάντα ανέβαλαν, «ποτέ το σπίτι δεν ήταν τόσο καθαρό και τακτοποιημένο, όσο αυτό τον καιρό». Επιτέλους βρέθηκε χρόνος για ντουλάπες, πατάρια, αποθήκες. Για ξεκαθάρισμα. Βρέθηκε χρόνος για σκέψη, συχνά όχι χωρίς νοσταλγία και παράπονο.

Κάθε αποθήκη κελάρι η ντουλάπα, είναι πηγή αναμνήσεων και κρυμμένων μυστικών, παλιών υποθέσεων, ανεξόφλητων λογαριασμών. Έτσι δίχως κανείς από τους εμπλεκόμενους με το συνειδητοποιεί, οι παραχωμένες και παραγκωνισμένες υποθέσεις γίνονται απειλές για την γαλήνη και την ισορροπία του συνόλου. (σελίδα 67)

Τα συναισθήματα ξεχειλίζουν καθώς έρχονται στην επιφάνεια φωτογραφίες και στιγμιότυπα του παρελθόντος, άλλων καιρών πιο ήρεμων μα πιο ασφυκτικά γεμάτων. Καιροί όπου δεν χωρούσε τίποτα περιττό, τίποτα παραπανίσιο. Τώρα ο χρόνος επιμηκύνθηκε, το κενό έκανε την εμφάνισή του, θεραπευτικό.

Αφήνω χώρο ανεκμετάλλευτο! «Αφήνω χώρο» σημαίνει κάνω αγώνα εναντίον του κορεσμού, του κερδοφόρου και του ασφυκτικού. Είναι απελευθερωτικό! (σελίδα 41)

Λέει κάποιος:

«Το έχω παρατηρήσει. Όταν καμιά φορά πιώ αποβραδίς κάνα ποτηράκι παραπάνω, ξυπνάω νωρίς. Πολύ νωρίς. Πέντε, πεντέμισι… Ανάβοντας το φως το θυμήθηκα, και, για πολλοστή φορά, υποσχέθηκα στον εαυτό μου πως δεν θα ξανασυμβεί. 

Στο μεταξύ συγκεντρώνω τη σκέψη μου. 

Μάλιστα. Έτσι κι αλλιώς δεν θα βγω, ας μην το σκέφτομαι. Λοιπόν, τι μέρα έχουμε, τι προβλέπεται για σήμερα από υποχρεώσεις… Θα μου πεις, η λέξη αυτή απώλεσε την κανονική σημασία της, η ζωή ανέτρεψε οποιαδήποτε ανάλογη έννοια. Οι υποχρεώσεις αναστέλλονται, ίσως για κάποιον σαν κι εμένα, αυτό να είναι ως και ανακουφιστικό. Μοναδική πραγματική υποχρέωση είναι ο περιορισμός κινήσεων!

Για μένα ποτέ τα όρια δεν ήταν πρόβλημα. Έμαθα να ορίζω εντός τους τη ζωή και τις κινήσεις μου. Γεννήθηκα περιορισμένος. Και, μάλλον, αυτό μού μοιάζει σαν πλεονέκτημα. Ξέρετε κάτι; Μου αρέσουν τα όρια. Και το σπίτι μου είναι το όριό μου τώρα. Ξέρω πως μόνο μέσα του μπορώ να κινούμαι άνετα. Πολύ περισσότερο σήμερα που έξω καραδοκεί ο κίνδυνος. Και για πρώτη φορά εκμεταλλεύομαι τον περιορισμό, εκτιμώ την ύπαρξη ορίων, απολαμβάνω το σπίτι μου».

Για κάποιους είναι η ανέλπιστη ευκαιρία να ζήσουν οικογενειακά τον χώρο, τους χώρους του σπιτιού. Είναι ευκαιρία για συζήτηση, για ανταλλαγή απόψεων και δημιουργικής ενασχόλησης. Καθώς και ευκαιρία επανάκτησης προσωπικών στιγμών μέσα στο πλαίσιο της οικογενειακής εστίας. 

Όμως το «σώμα» της οικογένειας κλεισμένο στους τοίχους της κατοικίας, μερικές φορές δυσκολεύεται να βρει αέρα να αναπνεύσει, τα όρια είναι στενά και πνιγηρά. Τα μέλη μουδιάζουν, κάποτε πονούν. Μα όταν καταφέρνουν να συντονιστούν και συγχρόνως να αυτονομηθούν το καταφύγιο παίζει τον καλύτερο συναινετικό του ρόλο.

Το εσωτερικό του σπιτιού αντιπροσωπεύει συμβολικά τις ασυνείδητες σχέσεις μεταξύ των κατοίκων του, τις συμμαχίες και τις αντιπαλότητες. (σελίδα 97)

Όπως από το σώμα, περιμένουμε κι από το σπίτι να μας προστατεύει από τον εξωτερικό κόσμο, να μας περιβάλει, να μας περιέχει. Όπως στο σώμα θέλουμε και το σπίτι να συνδέει τα διάφορα μέλη που μαζί σχηματίζουν μία ολόκληρη οικογένεια, να είναι το σώμα της οικογένειας. (σελίδα 99)

Η αρχιτεκτονική του σπιτιού μπορεί να γίνει ο καμβάς για συζήτηση μεταξύ των μελών της οικογένειας, για το παρελθόν της καθώς και για το παρόν και το μέλλον του κάθε μέλους της. Ένα αρχιτεκτονικό στοιχείο της κατοικίας που υπάρχει ή που δεν υπάρχει, που λείπει, μπορεί να γίνει αφορμή για πλούσια κουβέντα πάνω σε θέματα της ζωής όπως η σημασία των χρημάτων, η διαδοχή των γενεών, οι ηλικίες, οι ασθένειες, ο θάνατος κλπ. (σελίδα 108)

Όσο για τα όνειρα αυτής της περίεργης εποχής, δεν φτάνουν στα αυτιά μου, ακόμα τα περιμένω. Μάλιστα μια Γαλλίδα συνάδελφος πρότεινε να καταγράψουμε όνειρα αναλυόμενων τον καιρό του κορωνοϊού. Δεν έχω να της απευθύνω. 

Υποψιάζομαι πως θα περιμένουμε πολύ. Μάλλον το καταφύγιο τα κρατάει αυστηρά μέσα του προς το παρόν. Τα όνειρα μούδιασαν, λουφάζουν. 

Ελπίζουμε σε καλύτερες μέρες ελευθερίας, όπου όνειρα νυχτερινά, τού ύπνου, ή τα άλλα, τα όνειρα ζωής και μέλλοντος θα έρθουν ελεύθερα στο ντιβάνι απαλλαγμένα από την απαγόρευση κινήσεων. 

Υποχρεωτικό skype και όνειρο μοιάζει ασύμβατο ζευγάρι…

Γιάννης Βαϊτσαράς

Απρίλιος 2020