Η Αρχιτεκτονική στον Ψυχαναλυτικό λόγο

Η ψυχικοποίηση του χώρου.

Ας θεωρήσουμε έναν χώρο. Με το εμβαδόν και τον όγκο του, με τις τρεις διαστάσεις του, μήκος, πλάτος, ύψος. Το ανθρώπινο μάτι αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του χώρου, ο εγκέφαλος την κατανοεί, την εκτιμά, τόσο μήκος τόσο πλάτος, τόσο ύψος.... 

Όμως ο άνθρωπος, πλην του εγκεφάλου και των αισθητήρων, διαθέτει επίσης ένα άλλο αθέατο όργανο που συνοδεύει την αντίληψη του χώρου. Το όργανο αυτό είναι ο ψυχισμός. 

Το ψυχικό όργανο θα ενεργοποιηθεί μπροστά σε κάθε αισθητικό ερέθισμα και θα συνοδεύσει την αντίληψη. Ο χώρος που βλέπουμε λοιπόν, θα χρωματιστεί με ψυχικές μπογιές. Η αίσθηση θα συνοδευτεί με όλα τα σύνθετά της. Αίσθηση και διαίσθηση, αίσθημα και συναίσθημα, συναίσθηση και ενσυναίσθηση. Ακόμη, και γιατί όχι, προαίσθηση ή προαίσθημα.

Έτσι, μπροστά σε ένα χώρο δεν βλέπουμε όλοι το ίδιο πράγμα, αν και όλοι συμφωνούμε για τα φυσικά χαρακτηριστικά του και μπορούμε να δώσουμε σωστά τα στοιχεία του. Χρώμα, υλικά, θέση. Τόσο μήκος τόσο πλάτος, τόσο ύψος...

Ο καθένας όμως θα δει τον χώρο, θα τον αισθανθεί, θα τον νιώσει με τα δικά του ψυχικά φίλτρα. 

Είχα κάποτε στο γραφείο μου έναν αναλυόμενο που ασκούσε το επάγγελμα του μεσίτη ακινήτων. Με διασκέδαζε πολύ με τις διηγήσεις του που περιέγραφαν τις αντιδράσεις των πελατών του όταν τους συνόδευε στις επισκέψεις των κατοικιών που διαχειριζόταν.

Για το ίδιο ακίνητο, έλεγε, μπορούσες να ακούσεις τα πιο ποικίλα και αντικρουόμενα σχόλια.

Μέσα στην ψυχική ένταση που δημιουργεί η επίσκεψη σε έναν άγνωστο χώρο που ενδέχεται να γίνει το σπίτι σου, και με δεδομένη την έντονη φαντασίωση που προηγήθηκε της επίσκεψης, το «εμπόρευμα» του μεσίτη ψυχικοποιείται από τον υποψήφιο αγοραστή. 

Μόνον έτσι εξηγείται το γεγονός πως κάποιοι από τους πελάτες του απέρριπταν άμεσα και απερίφραστα μια «καλή περίπτωση», ενώ κάποιοι άλλοι έλεγαν πως ακριβώς εκεί νιώθουν να βρήκαν τη σωστή στέγη που έψαχναν, ένιωθαν θετική την αύρα του σπιτιού, κάποιοι μάλιστα έφταναν να πουν πως το ερωτεύτηκαν.

Ο χώρος ψυχικοποιείται. Επενδύεται κάποια ψυχικά στοιχεία που προβάλει πάνω του εκείνος που τον επισκέπτεται.

Πέρα από τις πρακτικές ή αισθητικές ανάγκες, που δεν είναι συζητήσιμες και διαπραγματεύσιμες, εμφανίζεται αυτό το «κάτι άλλο» που λέμε στην απλή γλώσσα: η αίσθηση-διαίσθηση-ένστικτο που υπαγορεύει την επιλογή, την απόφαση πως «το σπίτι αυτό μου κάνει. Με θέλει! Λες και χτίστηκε για μένα! Νιώθω την αύρα του που μου ταιριάζει».

Ειπωμένο αλλιώς, κάθε αρχιτεκτόνημα, όπως άλλωστε κάθε εξωτερικό αντικείμενο, γίνεται κατανοητό από τον άνθρωπο μέσα από την διαδικασία αντίληψης η οποία μετατρέπει τα μηνύματα των αισθήσεων σε ατομική εμπειρία και γνώση. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας το εξωτερικό ερέθισμα αλλοιώνεται. Δηλαδή, η νοητή εικόνα που σχηματίζει κανείς για το κτήριο δεν ταυτίζεται με την πραγματική εικόνα του κτιρίου. Η εσωτερική εικόνα είναι φορτισμένη με διαφόρων ειδών νοήματα που της προσδίδει αυτόματα το άτομο. Αυτά σχετίζονται με την παιδεία, την πολιτισμική του ιδιαιτερότητα, την διάθεσή του αλλά κυρίως σχετίζονται με την ψυχοσύνθεση, το ψυχικό όργανο του ανθρώπου.

Όπου εμπλέκονται το υποσυνείδητο, οι ενορμήσεις, τα ψυχικά τραύματα.

Ο ίδιος ο ψυχισμός είναι χώρος. Και δεν είναι, φυσικά, ο ίδιος σε κάθε άνθρωπο. Υπάρχουν ψυχισμοί χτισμένοι με μπετόν αρμέ, άλλοι με λιγότερο ανθεκτικά υλικά. Εκείνοι που διαθέτουν ανοίγματα κι οι άλλοι, οι κλειστοί κι αμπαρωμένοι σαν κάστρα. Ο ψυχικός χώρος μπορεί να είναι στριμωχτός, στενόχωρος, ή αντίθετα ευρύχωρος και ανοιχτός. Η ψυχανάλυση περιγράφει συχνά τον ψυχισμό με αρχιτεκτονικούς όρους.

Ο Φρόιντ προσπάθησε να ορίσει την έννοια του ψυχισμού, να περιγράψει την αρχιτεκτονική του, χρησιμοποιώντας τη λέξη τοπική. Η πρώτη τοπική και η δεύτερη τοπική.