Ψυχοσωματικά ΙΙ. Λεξικοπωλείο, 16/03/18

Καλησπέρα σας, καλώς ήρθατε στο Λεξικοπωλείο για το καφέ Ψ με θέμα: Ψυχοσωματικά ΙΙ.

Σήμερα θα εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο στο θέμα των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και των ψυχοσωματικών ασθενειών.

Σαν συμπλήρωμα στα εισαγωγικά περί ψυχοσωματικών της προηγούμενης συναντήσής μας εδώ,  θα έλεγα δυο λόγια για τον Georg Groddeck.

Υπήρξε αναμφίβολα ο πρωτοπόρος της ψυχοσωματικής ιατρικής.

Ο Γκέοργκ Γκρόντεκ (Georg Groddeck), γιατρός, ψυχαναλυτής και συγγραφέας, θεμελιωτής της σύγχρονης Ψυχοσωματικής Ιατρικής, γεννήθηκε το 1866 στο Μπαντ Κέζεν της Γερμανίας και πέθανε το 1934 στη Ζυρίχη της Ελβετίας. Το 1900 ίδρυσε ένα σανατόριο στο Μπάντεν Μπάντεν και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα απέκτησε τη φήμη του θεραπευτή σε οργανικές και ψυχικές παθήσεις.

Επηρεασμένος από τις ιδέες του Φρόιντ, μετά το 1911, καταργεί τη διάκριση ανάμεσα στο ψυχικό και το οργανικό: πρεσβεύει ότι κάθε ασθένεια είναι ένα σύμπλεγμα μη συνειδητών νοημάτων, που είναι απολύτως ιάσιμο, εφόσον ο ασθενής ερμηνεύσει και κατανοήσει τον σκοπό που επιδιώκει η ασθένεια μέσω συνεντεύξεων με τον θεράποντα ιατρό. Αυτή η θέση τον έκανε επιφυλακτικό για την αυστηρή επιστήμη και την ορθόδοξη Ιατρική.

Ως αποτέλεσμα ήλθε η περιθωριοποίηση από τις ιατρικές και ψυχαναλυτικές κοινότητες της εποχής του. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι το 1920, στο ψυχαναλυτικό συνέδριο της Χάγης, αυτοχαρακτηρίστηκε «άγριος ψυχαναλυτής», ελεύθερος δηλαδή και ανένταχτος.

Το πιο γνωστό έργο του Γκρόντεκ είναι το «Βιβλίο τού Αυτό», που ενέπνευσε τον Φρόιντ να

γράψει το Εγώ και το Αυτό. Είναι μια συλλογή 33 ψυχαναλυτικών επιστολών προς κάποια «αγαπημένη». Ο Γκρόντεκ προλαβαίνει τους κριτικούς λέγοντας πως γράφοντας αυτό το βιβλίο δεν είχε την πρόθεση να φανεί «επιστημονικός». Και πράγματι: συνδιαλέγεται και στοχάζεται ελεύθερα πάνω στο αντικείμενό του, το Αυτό και το υποσυνείδητο που ορίζει τα πάντα στην ανθρώπινη ύπαρξη.

Ένα θέμα που απασχολεί τους ψυχοσωματιστές, δηλαδή τους ψυχαναλυτές που ειδικεύονται στα ψυχοσωματικά θέματα, είναι η σχέση ανάμεσα στα ψυχοσωματικά συμπτώματα και την διαταραχή της προσωπικότητας.

Όταν λέμε προσωπικότητα στην ψυχολογία εννοούμε τα συμπεριφορικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν κάθε άτομο. Η διαταραχή προσωπικότητας ορίζεται από συμπεριφορές διαφορετικές από τις κοινωνικές προδιαγραφές και προσδοκίες. Τα άτομα με διαταραχές της προσωπικότητας μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην γνωστική λειτουργία, τα συναισθήματα, τις κοινωνικές ή διαπροσωπικές σχέσεις και τον έλεγχο των παρορμήσεων.

Οι ψυχοσωματιστές αναρωτιούνται αν υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου που να συνδέονται άμεσα και γραμμικά με την κλινική των ασθενειών του σώματος.

Δεν είναι κάτι καινούργιο. Ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες από τις δεκαετίες του 1930 και 1940 το θέμα αυτό έγινε αντικείμενο πολλών θεωριών και ερευνών. Για παράδειγμα, ο Alexander στη Νέα Υόρκη ερεύνησε τα προφίλ προσωπικοτήτων που σχετίζονται με τις ασθένειες.

Μετά από παραγγελία των ασφαλιστικών εταιρειών στις Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν το φως οι πρώτες συστηματικές μελέτες. Έτσι γεννιέται η ψυχοσωματική ιατρική από την σχολή του Σικάγου με τον Φραντς Αλεξάντερ (1891-1964).  Ούγγρος γιατρός και ψυχαναλυτής μετανάστης στην Αμερική, ο Αλεξάντερ πιστεύει σε μία εξελικτική ταυτότητα ανάμεσα στον ψυχισμό και την φυσιολογία.

Έτσι ανέπτυξε μια θεωρία όπου η ψυχική σύγκρουση συνδέεται με συγκεκριμένα συμπτώματα και οργανικές διαταραχές.

Για παράδειγμα η υψηλή αρτηριακή πίεση συσχετίζεται με την ψυχική σύγκρουση που χαρακτηρίζεται από την καταστολή των επιθετικών 
συναισθημάτων.

Άλλο παράδειγμα. Αυτό του γαστρικού έλκος δωδεκαδάκτυλου που συνδέεται, κατά τον Αλεξάντερ, με μια ψυχολογική σύγκρουση που καθορίζεται από την καταστολή των τάσεων για συναισθηματική εξάρτηση.

Χάρη στις έρευνες αυτές έχουμε μια μεγάλη συγκομιδή κλινικών παρατηρήσεων αλλά δεν έχει αποδειχθεί σταθερή και σημαντική σχέση ανάμεσα στα ψυχολογικά γεγονότα, στα προφίλ προσωπικότητας, και στις σωματικές ασθένειες. Ήταν μια προσπάθεια κάπως σχηματική και απλοποιημένη, που όμως υπήρξε πολύτιμη, καθώς άνοιξε τον δρόμο στην εμβάθυνση της ψυχοσωματικής σκέψης.

Στη συνέχεια οι Γάλλοι ψυχοσωματιστές από την ψυχοσωματική σχολή του Παρισιού το IPSO, ο Πιερ Μαρτύ και ο Μισέλ ντε Μυζάν, επιδίωξαν να υπερβούν τα μοντέλα της Βορείου Αμερικής και να επινοήσουν άλλη προσέγγιση.

Κατ’ αυτούς, τα συμπτώματα του σώματος δεν συνδέονται ουσιαστικά με κάποιο συγκεκριμένο ψυχοπαθολογικό σύνδρομο ούτε με  τις διάφορες διαταραχές της προσωπικότητας. Ή με κάτι που να έχει εντοπιστεί από την ψυχιατρική κλινική, όπως υποστήριζε η σχολή του Σικάγου.

Κατά την ψυχοσωματική Σχολή του Παρισιού οι σχέσεις μεταξύ των ψυχικών φαινομένων και των σωματικών προβλημάτων ερμηνεύονται από ένα άλλο εννοιολογικό πλέγμα, που αναφέρεται στην ψυχική λειτουργία. Δεν συνδέουν πλέον κάποια ασθένεια του σώματος με μία συγκεκριμένη διαταραχή της προσωπικότητας αλλά με την

ποιότητα της ψυχικής λειτουργίας του ασθενούς. 

Η ψυχοσωματική του Παρισιού εκτιμά συνολικά την ποιότητα της ψυχικής λειτουργίας, όλα τα χαρακτηριστικά της και το όνομα αυτής της ποιότητας είναι «νοητικοποίηση» (mentalisation).

Θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω σύντομα αυτό που ονομάζεται νοητικοποίηση, μία έννοια που χρησιμοποιείται παραδοσιακά από ψυχαναλυτές της ψυχοσωματικής.

Ας υπενθυμίσουμε εδώ το ψυχαναλυτικό μοντέλο της ψυχικής λειτουργίας.

Η ψυχή περιλαμβάνει τρία συστήματα που έχουν τους δικούς τους κανόνες λειτουργίας.

Το συνειδητό, το προ-συνειδητό και το ασυνείδητο.

Στο ασυνείδητο υπάρχουν οι παραστάσεις που σε κανονικές συνθήκες δεν εμφανίζονται ποτέ στην συνείδηση.  Ενώ στο προ-συνειδητό βρίσκονται παραστάσεις και φαντασιώσεις που, δεδομένων των συνθηκών, γίνονται συνειδητές. Η ψυχοσωματική σχολή ασχολείται με την αξιολόγηση ως προς την ποιότητα της νοητικoποίησης και την ποιότητα του προ-συνειδητού.

Εδώ είναι το μεγάλο παιχνίδι της μνήμης, της ανάμνησης. Θα έλεγα της Μνήμης με Μ κεφαλαίο. 

Πότε εμφανίζεται μία ανάμνηση; Πόσο εύκολα; Σε ποιες συνθήκες; Και με ποιον τρόπο; Από τι συνοδεύεται;

Στην περίπτωση κάποιου με πλούσιο ψυχικό έργο,  με πρόσφορο ψυχικό υπόβαθρο,  η ανάμνηση εμφανίζεται όχι μόνο με λέξεις, μα συνοδεύεται με αισθήματα και αισθήσεις.  Ξαναζωντανεύει η διάθεση εκείνης της στιγμής, χαρούμενη η λυπημένη, το φως, οι μυρωδιές,  το κλίμα που επικρατούσε.

Και στην ψυχανάλυση αυτή είναι η χαρά του ψυχαναλυτή, όταν ακούει να εμφανίζεται μια ανάμνηση από το προ συνειδητό, ή ακόμα καλύτερα από το ασυνείδητο, και η ανάμνηση αυτή να συνοδεύεται από ένα επιτελείο συναισθημάτων και αισθητικών, βλέπε αισθησιακών, στοιχείων.

Τότε γίνεται πραγματική επεξεργασία του προϊστορικού γεγονότος ή της παλιάς απωθημένης φαντασίωσης.

Έτσι μόνον, αν είχε υπάρξει ψυχικό τραύμα, μπορούμε να σκεφτούμε ότι το φροντίζουμε, το αναλύουμε, το απενεργοποιούμε.

Σύμφωνοι, είναι δουλειά μακράς διάρκειας και καθόλου αυτονόητη. Ο καθένας δεν έχει εύκολη πρόσβαση στην ανάμνηση τέτοιας ποιότητας. Όλοι οι άνθρωποι δεν είναι προικισμένοι με ψυχισμό αυτής της δομής,  όπως στο παράδειγμα της κυρίας Α που συζητάμε σήμερα.

 

Μαουρίτς Κορνέλις Έσερ, Ολλανδία

Χρησιμοποιούμε επίσης τον όρο συμβολοποίηση.

Σημαίνει την ικανότητα να αναπτύσσει κανείς με λόγια αναπαραστάσεις του παρελθόντος. Όταν μπορεί να περιγράφει γεγονότα, φαντασίες ή συναισθήματα που ένιωσε, καταστάσεις πραγματικές η φανταστικές, που έγιναν παλαιότερα ακόμα και πολύ παλαιότερα. Να τις περιγράφει μιλώντας και όχι πράττοντας.

Μιλώντας με πλούσιο λεξιλόγιο, με παρομοιώσεις, μεταφορές, λογοπαίγνια, και κυρίως με συνδέσεις ανάμεσα σε έννοιες και πράγματα.

Αυτό συμβαίνει όταν δεν βασιλεύει η μηχανιστική σκέψη, η ξερή αρχή του πράγματος, η αρχή της πραγματικότητας. Της πράξης.

Η πράξη, λέει ο Φρόυντ, συμβαίνει σαν αποτυχία του λόγου. Η πράξη αντιτίθεται στη συμβολοποίηση.

Πράττουμε διότι δεν μπορούμε να εκφραστούμε. Η αναπαράσταση πράγματος αντιτίθεται στην αναπαράσταση λέξης.

Όταν ένα Ψυχικό τραύμα δεν μπορεί να μιληθεί ώστε να υπάρξει συμβολοποίηση και επεξεργασία, τότε η πράξη, το πράττω, έρχεται για να γεμίσει το κενό επεξεργασίας. Το σύμπτωμα θεωρείται έλλειμμα επεξεργασίας.

Και η ψυχαναλυτική θεραπεία έρχεται ακριβώς για να διορθώσει αυτήν την έλλειψη επεξεργασίας του τραύματος, όταν φυσικά αυτό είναι εφικτό.

Όταν δηλαδή το άτομο έχει τη δυνατότητα συμβολοποίησης και νοητικοποίησης.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ ενδιαφέρθηκε για το θέμα της συμβολοποίησης παρατηρώντας το παιχνίδι τής μπομπίνας, του καρουλιού. Την ιδέα αυτή του την έδωσε ένα παιδί, το εγγόνι του, που διασκέδαζε με ένα καρούλι δεμένο από μια κλωστή, για να το κάνει να απομακρυνθεί και στη συνέχεια να το φέρει πίσω σε αυτόν. 

Ο Freud ερμήνευσε αυτό το παιχνίδι ως επαναλαμβανόμενο καταναγκασμό: το παιδί επαναλάμβανε συμβολικά ένα οδυνηρό τραύμα, με σκοπό να το οικειοποιηθεί.

Να το κάνει δικό του, να το αποδεχθεί. 

Στο παιχνίδι αυτό ο Freud θεωρεί πως υπάρχει η ικανότητα του παιδιού να συμβολίζει την απουσία της μητέρας, μάλιστα με τη χρήση της γλώσσας: "Fort / Da".

Ο Φρόιντ απαθανάτισε τους δύο αυτούς γερμανικούς φθόγγους που πήρε από το στόμα του εγγονού του με τους οποίους ο μικρός συνόδευε την εξαφάνιση και επανεμφάνιση του καρουλιού. Είναι συνώνυμο της πρώτης συμβολοποίησης.

Κατά τον Πιέρ Μαρτύ η νοηματοποίηση αξιολογείται. (Σύμφωνα με τρεις άξονες που ο καθένας αντιπροσωπεύει μία διάσταση της ψυχικής δραστηριότητας).

Η ειδική αξιολόγηση πραγματοποιείται από ένα ψυχαναλυτή ο οποίος θα εκτιμήσει την ποιότητα και την ποσότητα των ψυχικών αναπαραστάσεων και το κάνει με βάση τρία κριτήρια

-Το πρώτο είναι η ποιότητα ή το βάθος του προ-συνειδητού τόπου, το πάχος των στρωμάτων του προ-συνειδητού, όπου γίνεται η σύνδεση των παραστάσεων  και της κυκλοφορίας τους καθώς και τους διαφορετικούς χρόνους του παρελθόντος που συσσωρεύονται και διαστρωματίζονται οι αναπαραστάσεις κατά τη διάρκεια της ιστορίας του ασθενούς.  Δεν είναι πολύ δύσκολο να φανεί το βάθος και η ποιότητα του υποσυνείδητου, των στρωμάτων του. Νιώθει κανείς τον πλούτο των αναμνήσεων που έρχονται από παλιές και παλιότερες εποχές, που συνωστίζονται να εκφραστούν να βγουν στην επιφάνεια στην συνείδηση.

-Το δεύτερο κριτήριο αφορά την ρευστότητα των παραστάσεων.  Ο λόγος ρέει, ή όχι, με ευκολία, με ρευστότητα, εύκολα περνά ο αναλυόμενος από το ένα θέμα στο άλλο, βοηθούντος του ελεύθερου συνειρμού.

-Το τρίτο κριτήριο αφορά την μονιμότητα των παραστάσεων, την διαθεσιμότητα των παραστάσεων ανά πάσα στιγμή. Πόσο διαθέσιμες δηλαδή είναι οι αναμνήσεις, οι παραστάσεις, να εμφανιστούν όταν χρειαστεί, στην σκηνή της ψυχοθεραπείας ανά πάσα στιγμή;

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ένα τέταρτο κριτήριο, που αφορά στο τι κυριαρχεί κατά την ψυχική δραστηριότητα, από τι εκπροσωπείται;

Από την αρχή της ευχαρίστησης ή από τον αυτοματισμό της επανάληψης;

Για παράδειγμα, στις τραυματικές καταστάσεις ο ασθενής αναγκάζεται να επαναλαμβάνει συνεχώς την ίδια τραυματική σκηνή, χωρίς να θεωρεί ότι βρίσκεται υπό τον περιορισμό επανάληψης.

Είναι μία φτωχή δραστηριότητα σκέψης.

Αυτό μας παραπέμπει στην έννοια της συμβολοποίησης που λέγαμε πριν. Δηλαδή κάποιος που συμβολοποιεί τις τραυματικές καταστάσεις του παρελθόντος,  που δεν διαθέτει φτωχή δραστηριότητα σκέψης, δε χρειάζεται να επαναλαμβάνει συνεχώς την ίδια τραυματική σκηνή με συμπτώματα ή ασθένειες.

Το εγγόνι του Φρόιντ με το καρούλι μετέτρεψε το τραύμα, το συμβολοποίησε με παιχνίδι και άρα δεν θα χρειαστεί να το συναντήσει στη ζωή με επαναλαμβανόμενο πρόβλημα.

Αν και σχηματικό, θα λέγαμε πως κρίνοντας από την ποιότητα της νοηματοποίησης διακρίνουμε τρεις μεγάλες κατηγορίες ψυχικής οργάνωσης από ψυχοσωματική άποψη.  Δηλαδή από την άποψη που παρατηρεί την ψυχική διεργασία σε σχέση με ενδεχόμενη εκδήλωση σωματικής ασθένειας.

 

Νίκος Αγγελίδης

Η πρώτη μεγάλη κατηγορία είναι η νευρωτικές οργανώσεις που παράγουν συμπτώματα νευρωτικά.  Το σημαντικό είναι ότι τα νευρωτικά συμπτώματα είναι δείγματα μιας πλούσιας ψυχικής δραστηριότητας.

Ο ψυχισμός του ατόμου που εμφανίζεται σε αυτό το έργο του Αγγελίδη μοιάζει πλούσιος. Χρώματα, ήχοι, υποβλητική ατμόσφαιρα, ζωντανό περιβάλλον συνοδεύουν αυτή την φαντασία, ενδεχομένως αυτό το όνειρο. Και όπως ξέρουμε το όνειρο είναι από μόνο του ένα εξαιρετικό «σύμπτωμα» που διηγείται την ποιότητα της ψυχικής εργασίας.

Στην δεύτερη κατηγορία δεν παρατηρούμε πλούσια ψυχική παραγωγή. Η ψυχική οικονομία αποτυγχάνει, δεν βλέπουμε νευρωτικά συμπτώματα, υπερισχύουν τα γνωρίσματα του χαρακτήρα.

Παρατηρούμε τα γνωρίσματα του χαρακτήρα του ατόμου  και την δύναμή τους.

Τι συμβαίνει ας πούμε με την ενόρμηση θανάτου; Πόσο υπερισχύει στην ψυχή του;  Τι συμβαίνει με τις μαζοχιστικές ψυχικές δυνάμεις; Πόσο έντονες είναι μέσα του;

Τι συμβαίνει με την ευχαρίστηση ή με την επανάληψη; Ποιο χαρακτηριστικό γνώρισμα υπερισχύει;

Βρισκόμαστε στην ψυχική οργάνωση που αποκαλούμε «οργάνωση χαρακτήρα». Πρόκειται για μία παλινδρόμηση πάλι, αλλά εδώ από τη μία αναπαράσταση περνάει σε μία αναπαράσταση ενάντια στον εαυτό του, πρόκειται για μερική αποτυχία στην ναρκισσιστική οικονομία.

Η σωστή ναρκισσιστική οικονομία θα υπαγόρευε στον άνθρωπο να χρησιμοποιεί μία αναπαράσταση του παρελθόντος προς το συμφέρον του εαυτού του.  Εννοώ το ψυχικό συμφέρον. Αυτό θα συνέβαινε όταν η ερωτική ενόρμηση ή η λεγόμενη ενόρμηση ζωής υπερισχύει της καταστροφικής ενόρμησης θανάτου.  Με άλλα λόγια η οποιαδήποτε επεξεργασία αναπαράστασης του παρελθόντος να γίνεται από την πλευρά της ζωής και όχι από την αρνητική ζημιογόνο πλευρά.

Η παλινδρόμηση, δηλαδή ο αμυντικός μηχανισμός άμυνας όπου το άτομο επιστρέφει οπισθοχωρεί σε προηγούμενα στάδια της ανάπτυξης, έχει την θέση της μέσα στη διάρκεια της ψυχανάλυσης. Αυτό βέβαια μέσα στο προστατευμένο πλαίσιο της θεραπείας. Και χρησιμοποιείται ακριβώς με τον σκοπό της επεξεργασίας των αναπαραστάσεων,  των τραυμάτων, των εμπειριών γενικότερα.

Αυτό είναι δύσκολο σε ασθενείς με ψυχική οργάνωση χαρακτήρα.

Ένας ασθενής με οργάνωση χαρακτήρα είναι πιο μακριά, πιο πίσω από την πρώτη νευρωτική οργάνωση που δίνει συμπτώματα. Πρόκειται για κακή ποιότητα νοηματοποίησης.

 

Nicola Samori, 2006

Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι ψυχικές δραστηριότητες συμπεριφοράς. Είναι οργανώσεις όπου η ποιότητα ψυχικής εργασίας είναι πολύ χαμηλού επιπέδου και όπου δεσπόζει η πράξη, η συμπεριφορά, και είναι περιορισμένο στο ελάχιστο το έργο της σκέψης και της σύνδεσης με τα συναισθήματα.

Πράττω, μένω στην επιφάνεια των πραγμάτων, δεν συνδέω τίποτα με συναισθήματα, η σκέψη μου είναι μηχανιστική, επιφανειακή, δίχως ψυχική διεργασία, δίχως σύνδεση  ανάμεσα σε γεγονότα, εμπειρίες και συναισθήματα, δίχως ψυχικό βάθος. Δεν αναγνωρίζω και φυσικά δεν συμβολοποιώ κανένα ψυχικό τραύμα, όλα είναι τυχαία γεγονότα δίχως ανταπόκριση στον ψυχικό μου κόσμο.

Πως συνδέουμε τώρα τις τρεις διαφορετικές οργανώσεις της ψυχής με τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και αρρώστιες;

Υπάρχουν δύο τύποι σωματοποίησης. Ο πρώτος είναι μία σωματοποίηση με παλινδρόμηση, δηλαδή η ψυχική δραστηριότητα παλινδρομεί.  Ενώ στον δεύτερο τύπο η ψυχική δραστηριότητα αποδιοργανώνεται και είναι ένα φαινόμενο πολύ πιο σοβαρό ως προς την ποιότητα της νοηματοποίησης.

 

Tomek-Setowski

Ο πρώτος τύπος οδηγεί συνήθως σε κρίσεις που ονομάζουμε καλοήθεις, αναστρέψιμες, για παράδειγμα κρίσεις άσθματος, ή  αρτηριακής πίεσης. Πρόκειται για σωματοποιήσεις που επανέρχονται συχνά στον ασθενή ο οποίος πάσχει από τέτοια συμπτώματα. Πρόκειται για νευρωτικές καταστάσεις συνηθισμένες, όπως λίγο-πολύ όλοι μας ζήσαμε η ζούμε, με μία σχετικά ικανοποιητική νοηματοποίηση.

Όμως υπάρχει περίπτωση, δεδομένων των συνθηκών της ζωής, ένα τραυματικό γεγονός να επιφέρει σωματοποίηση από αποδιοργάνωση, δηλαδή του δεύτερου τύπου. Αυτός ο τύπος σωματοποίησης καταλήγει σε σοβαρές ασθένειες που μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο. Κυρίως ασθένειες αυτοάνοσες η καρκίνους. Συνήθως αυτές οι ασθένειες εμφανίζεται σε άτομα που έχουν μία οργάνωση ή χαρακτήρα ή συμπεριφοράς.

Από τον Φρόιντ και τον Γκροντέκ με το ασυνείδητο και το "αυτό", περάσαμε στη Σχολή του Σικάγου και τον Αλεξάντερ με τα ψυχοσωματικά προφίλ του ανθρώπου,  συνεχίσαμε με την ψυχοσωματική του Μαρτύ και την έννοια της συμβολοποίησης.

Χρησιμοποίησα το κλινικό παράδειγμα της κυρίας  Α, και προσπάθησα να δείξω πως όσο δύσκολη και αργή κι αν είναι η ψυχαναλυτική οδός επεξεργασίας των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, παραμένει προς το παρόν το σημαντικό εργαλείο που διαθέτουμε για την διερεύνησή τους. Η ιστορία δείχνει πως η σκέψη εξελίσσεται κι αυτό είναι το ελπιδοφόρο μήνυμα για όλους μας.

Σας ευχαριστώ.

Επόμενο καφέ Ψ Παρασκευή 1 Ιουνίου 2018.