Το καφέ ψ ταξίδεψε στο Βόλο...

Βόλος, Δευτέρα 06/06/16

Η πρόεδρος του Ελληνογαλλικού Συνδέσμου Βόλου Μαίρη Τσακνάκη-Γαβαλά υποδέχεται το καφέ-ψ
και δίνει τον λόγο στον Γ. Βαϊτσαρά

Καλώς ήλθατε στο καφέ-ψ.

Πριν πολλά χρόνια, στο Παρίσι, στην πλατεία της Βαστίλης όπου κατοικούσα, είχα την τύχη να συχνάζω σε ένα μπιστρώ που είχε την εξής ιδιαιτερότητα:

Μια Κυριακή του μήνα εξελισσόταν εκεί, μια ιδιόμορφη φιλοσοφική συνάντηση, που μάζευε αρκετό κόσμο, φοιτητές, διανοούμενους, δασκάλους, όλα τα ανήσυχα πνεύματα της περιοχής, που δεν ήταν και λίγα σε κείνη την συνοικία της γαλλικής πρωτεύουσας.

Έπεφτε λοιπόν ένα θέμα συζήτησης, κάποιος από τους διοργανωτές έδινε κάποια θεωρητικά βασικά στοιχεία και άναβε η κουβέντα, με ένα μικρόφωνο που τριγύριζε από χέρι σε χέρι μέσα στην αίθουσα του καφενείου. Καθώς ήμουν αρκετά άσχετος με τα φιλοσοφικά θέματα, είχα ενθουσιαστεί από αυτό που συνέβαινε, να μας δίνεται η ευκαιρία να ακούμε και να εκφραζόμαστε έτσι, αυθόρμητα, δίχως την αίσθηση της σχολικότητας, του μαθήματος, δίχως την υπεροψία της διάλεξης. Η αυθεντία δεν χωρούσε εκεί, ο κάθε ομιλητής ερχόταν αντιμέτωπος με την απλή ή σύνθετη ερώτηση του καθένα, ο καθένας μπορούσε να σχολιάσει ελεύθερα την άποψη του διπλανού του ή του απέναντί του. Θαύμαζα το θάρρος των ομιλητών, και ζύγιζα την ικανότητά τους να ελκύουν το ενδιαφέρον των τυχόντων θαμώνων σε πολύ ιδιαίτερα θέματα και θεωρίες εξειδικευμένες. Είχα φυσικά παρατηρήσει πως οι άνθρωποι που έστηναν αυτές τις συναντήσεις λάτρευαν τη φιλοσοφία και ήθελαν να μεταδώσουν στους άλλους λίγα από τα πολλά που ήξεραν και που σκέφτονταν.

Ήταν το "καφέ φιλό" του Καφενείου των Φάρων στην πλατεία της Βαστίλης.

Από εκείνη την παρισινή ανάμνηση γεννήθηκε η ιδέα του καφέ-ψ που έγινε πια θεσμός στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, και έρχεται σήμερα στο Βόλο προσκεκλημένο από το αδερφάκι του, το βολιώτικο καφέ της επιστήμης.

Κεντρικό μας θέμα σ’ αυτές τις ανοιχτές συναντήσεις που φέρουν το όνομα καφέ-ψ είναι η ψυχανάλυση. Αυτή είναι η ρίζα και ο κορμός τους, άσχετα αν τα κλαδιά και το φύλλωμα απλώνονται κι αγκαλιάζουν άλλες εκδοχές της καθημερινής ζωής και της τέχνης.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την σύλληψη της αρχικής ιδέας μέχρι σήμερα η λογοτεχνία έριχνε τον ευεργετικό ίσκιο της και διευκόλυνε την σκέψη και την συζήτηση των ψυχαναλυτικών θεμάτων που προέκυπταν. Διαβάζαμε κείμενα που έγραφα, διηγήματα ή αφηγήματα, και συζητούσαμε το ψυχαναλυτικό τους περιεχόμενο. Μάλιστα, για να είμαι ειλικρινής, δεν χρησιμοποιούσα τον όρο λογοτεχνία αλλά μυθοπλασία. Δεν θεωρούσα τα γραφτά μου άξια να διεκδικήσουν αυτή την διάκριση. Στη συνέχεια οι διάφορες εκδόσεις και το ενδιαφέρον εκείνων που ασχολούνται μ’ αυτά με παρέσυραν στα βαθιά νερά της συγγραφής και της λογοτεχνίας.

Φυσικά και συνεχίζω να γράφω ιστορίες ψυχαναλυτικής καθημερινότητας για τις ανάγκες του καφέ-ψ, σε λίγο θα ακούσετε ένα διήγημα.

Προσθέσαμε όμως και ένα νέο στοιχείο ελπίζοντας πως θα τροφοδοτήσει την σκέψη και τη συζήτηση. Το ζωγραφικό έργο.

Έτσι, ο γενικός τίτλος τής ενότητας είναι:

Ψυχαναλυτικές κατασκευές με αφετηρία το ζωγραφικό έργο.

Όπως με την μυθοπλασία-λογοτεχνία στο παρελθόν, έτσι και τώρα, στόχος μας δεν είναι να περιγράψουμε το ζωγραφικό έργο με κριτήρια και όρους κριτικών τέχνης. Ούτε καν να στήσουμε μιαν υποτιθέμενη ψυχανάλυση του ζωγράφου αναλύοντας το έργο του.

Όχι. Η δική μας στο προσέγγιση στο καφέ ψ έχει την εξής ιδιαιτερότητα. Το συγκεκριμένο ζωγραφικό έργο μας παραπέμπει σε μια ψυχαναλυτική έννοια. Αυτήν θα περιγράψουμε εδώ, γι’ αυτήν θα συζητήσουμε. Το έργο είναι η αφορμή, η αφετηρία. Όπως με τα διηγήματα. Είναι το ερέθισμα για να σκεφτούμε την ψυχανάλυση.

Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί το καφέ-ψ να είναι χώρος ομαδικής ψυχοθεραπείας, δηλαδή να μπορεί να περιέξει τους ελεύθερους συνειρμούς του καθένα μας και να οδηγήσει σε μη αυθαίρετες ερμηνείες. Το πλαίσιο απουσιάζει, θα ήταν επικίνδυνο ατόπημα να γλιστρούσαμε σε βάρβαρες ψευτο-ψυχαναλυτικές τακτικές αντί να εστιάζουμε στην κατανόηση της κλασσικής ψυχαναλυτικής τεχνικής χρησιμοποιώντας σαν ερέθισμα την γενναιόδωρη έκθεση ενός καλλιτέχνη.

Η δουλειά μας εδώ, είναι να στήσουμε τις γέφυρες ανάμεσα στην ψυχαναλυτική θεωρία και το πολύπλευρο συναίσθημα που προκαλεί η τέχνη. Να ανοίξουμε μια πόρτα σύνδεσης ανάμεσα στην κατασκευή (ψυχική, συναισθηματική ή λογική) και την ψυχανάλυση.

Σήμερα θα βρεθούμε εδώ, μπροστά σε ένα παράδοξο. Θα μιλήσουμε για το υποσυνείδητο

Από τα "σημειώματα" των θαμώνων

και την ψυχανάλυση, για το όνειρο και την ερμηνεία του, ξεκινώντας από μιαν εικόνα. Τι μπορεί να συνδέει αυτά τα δύο; Την εικόνα και την ψυχανάλυση; Μου έρχεται στο νου η πρόταση του Πατρίκ Λακόστ: το αόρατο οικοδόμημα της ψυχανάλυσης χτίστηκε στα ερείπια του ναού της εικόνας.

Κι όμως! το όνειρο είναι κυρίως οπτικό. Γίνεται μια όσμωση ανάμεσα στο υποσυνείδητο και την οπτική εικόνα, κάτι που κάνει την διαφορά ανάμεσα σε όνειρο και σύμπτωμα.

Πώς να διηγηθεί κάποιος την εικόνα που προσφέρει το όνειρο;

Την περιγράφει. Με λέξεις, με λόγια, συχνά δύσκολα και αόριστα πάντα όμως με την πειθώ του βιώματος. Αλλά το να περιγράφει κανείς το όνειρό του δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να το αποχωριστεί, καθώς η διήγηση απενεργοποιεί την διέγερση που ζωογονεί το όνειρο; διηγούμενοι το όνειρο είμαστε ξύπνιοι, έξυπνοι και λογικοί, αλλά όχι διεγερμένοι.

Ο αγαπημένος μου ψυχαναλυτής και συγγραφέας Ζαν-Μπερτράν Πονταλίς γράφει, αναφερόμενος στα Τετράδια του Βαλερί:

«Οι λέξεις στον πρωινό άνθρωπο που διηγείται το όνειρό του είναι αργές, σύντομες, συντετμημένες. Χρειάζονται σχέδια και ζωγραφιές, όχι ως εικονογράφηση αλλά για να εκραγεί ο λόγος προς κάθε κατεύθυνση».

Με την διήγηση η μαγεία αφαιρείται. Παύει το όνειρο να είναι η βασιλική οδός προς το ασυνείδητο, η ανάλυσή του, εκείνη, θα προσπαθήσει να είναι.

Προσεγγίζοντας το όνειρο από
"ιδιαίτερη οπτική γωνία"

Ο πίνακας του Νίκου Αγγελίδη με τίτλο Νυχτερινό που θα δούμε σε λίγο θα παίξει τον ρόλο της διήγησης ενός ονείρου. Το όνειρο είναι νυχτερινό, ο πίνακας όμως είναι έργο της μέρας. Όπως η ανάλυση! Ζωγραφισμένος λόγος που αποτυπώνεται στην ονειρική εικόνα και ζητά την αποκρυπτογράφηση.

Εννοείται πως, όσον αφορά το όνειρο, αυτό δεν γίνεται στο καφέ-ψ αλλά μέσα στο πλαίσιο της ψυχαναλυτικής διαδικασίας.

Εδώ, ας προσεγγίσουμε τον πίνακα από μιαν ιδιαίτερη οπτική γωνία. Ας το ζήσουμε σαν όνειρο. Ας αφεθούμε στα ερεθίσματα των εικόνων και των λέξεων σαν τον επιβάτη ενός τρένου που βλέπει το τοπίο να αλλάζει, την ώρα του ταξιδιού. Ο καθένας μας, όπως άλλωστε κάθε ονειρευόμενος, θα φτιάξει το δικό του καταδικό του

δρομολόγιο.

Ο σταθμός άφιξης και οι διάφοροι σταθμοί (δηλαδή οι συνειρμοί) είναι διαφορετικοί για τον καθένα μας, λέει ο Πονταλίς. Να μην ξεχνάμε: προσπαθώντας να ενδιαφερθούμε για το περιεχόμενο του ονείρου, την εικόνα, τον πίνακα, κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε την διέγερση που προκαλεί μέσα μας.

Σας εύχομαι λοιπόν, καλό καφέ-ψ, ονειρεμένο!

Το Διήγημα

Η διάλεξη

Ο σαρανταπεντάχρονος ψυχαναλυτής Φωκάς, μιλάει σε κοινό που ενδιαφέρεται για τα ψυχαναλυτικά πράγματα. Το θέμα της διάλεξης είναι η Ερμηνεία των Ονείρων.

Σκέφτεται λοιπόν διάφορα:

Πρώτον ότι ήταν ένα όνειρο της πρώτης νεότητας να βρεθεί κάποτε ομιλητής σε ψυχαναλυτικές συγκεντρώσεις. Και σήμερα, το όνειρο αυτό πραγματοποιείται.

Δεύτερον, έχει φέρει μαζί του, εκτός των σημειώσεων για την ομιλία του και οπτικό υλικό που θα προβάλει σε οθόνη, όπως γίνεται σε όλες τις καθώς πρέπει παρουσιάσεις των σοβαρών επιστημόνων. Αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθησή του, νιώθει πως στα σαράντα πέντε του χρόνια είναι ένας επιτυχημένος επαγγελματίας, και το κοινό διψάει να ακούσει τα λεγόμενά του, κρέμεται κυριολεκτικά από τα χείλη του.

Τρίτον και τελευταίο, ελπίζει, πως παρά το μικρό μέγεθος της πόλης τους, δεν θα βρίσκεται ανάμεσα στους ακροατές κάποιος ή κάποια από τους αναλυόμενούς του. Αυτό θα δημιουργούσε σοβαρή εμπλοκή αφού θα έβαζε σε κίνδυνο το ψυχαναλυτικό πλαίσιο της εργασίας του, πράγμα που ο Φωκάς αποφεύγει όσο μπορεί. Πολύ δε περισσότερο θα ανησυχούσε τώρα, αφού στη σημερινή του διάλεξη αποφάσισε να δώσει ένα κλινικό παράδειγμα (απόσπασμα μιας από τις θεραπείες που παρακολουθεί) για να υποστηρίξει την θεωρητική προσέγγιση της ερμηνείας των ονείρων.

Όταν έφτασε η ώρα, πήρε το μικρόφωνο:

-Καλησπέρα σας. Για όσους δεν με γνωρίζουν είμαι ο ψυχαναλυτής Νικηφόρος Φωκάς. Σήμερα θα μιλήσουμε για το όνειρο, αυτή την βασιλική οδό προς το ασυνείδητο. Θα προσπαθήσουμε με απλά λόγια να δώσουμε κάποια στοιχεία για την μέθοδο που ακολουθεί η ψυχανάλυση για την ερμηνεία τους.

Ας κάνουμε τον πρώτο διαχωρισμό, ανάμεσα σε έκδηλο και υπολανθάνον περιεχόμενο του ονείρου. Και να δούμε στη συνέχεια πώς χρησιμοποιούνται στο όνειρο ψυχικοί μηχανισμοί όπως ο συμβολισμός, η συμπύκνωση, η αντιστροφή κλπ.

Αφού έδωσε ορισμούς και εξηγήσεις έφτασε η ώρα του παραδείγματος. Εξήγησε στους ακροατές του πως θα τους δείξει στην οθόνη, ένα σκίτσο που χάραξε πρόχειρα στο χαρτί πάνω στα γόνατα, την ώρα που κάποια αναλυόμενη τού περιέγραφε μια σκηνή από ένα της όνειρο. Για ευνόητους λόγους δεν έδωσε το πραγματικό της όνομα, την αποκάλεσε κυρία Α. Επίσης για ευνόητους λόγους, είχε αλλάξει ορισμένα από τα σύμβολα που εμφανίζονταν στο όνειρο και που θα κινδύνευαν να θεωρηθούν υπερβολικά και προκλητικά.

Προβάλλεται η εικόνα, που έχει ως λεζάντα:

Το έκδηλο περιεχόμενο του ονείρου της κυρίας Α.

-Θα δούμε τώρα μαζί, λέει ο Φωκάς, το λανθάνον περιεχόμενο του ονείρου, θα πάρουμε δηλαδή τον ανάστροφο δρόμο ξεκινώντας από την εικόνα για να καταλήξουμε στην υπολανθάνουσα επιθυμία της γυναίκας που ονειρεύεται. Αυτή η εργασία είναι μεγάλης διάρκειας και υπομονής, σαν την ολοκλήρωση ενός παζλ, και γίνεται μόνον μέσα στην ψυχαναλυτική διαδικασία. Εδώ, απλά θα δώσουμε κάποιες κεντρικές ιδέες για την εξέλιξη της ανάλυσης του ονείρου.

Τους είπε τότε την ακόλουθη μυστηριώδη πρόταση κλεμμένη σίγουρα από κάποιο βιβλίο:

«Κλείστε λοιπόν τα σωματικά μάτια για να δείτε τον πίνακα με τους οφθαλμούς του πνεύματος. Μετά, φέρτε στο φως της μέρας αυτό που είδατε στη διάρκεια της νύχτας».

Τότε από το βάθος της αίθουσας, μια κυρία, ευγενικά ζητάει τον λόγο.  

Στο ρόλο τής "ευγενικής κυρίας"
η ηθοποιός Αμαλία Γκιζά

-Παρακαλώ, σας ακούω, λέει ο Φωκάς.

-Συνήθως η εικόνα που κρατάμε από ένα όνειρο, είναι συγκεχυμένη, θαμπή, περίεργη. Εδώ βλέπουμε μια καθαρότητα, οι λεπτομέρειες είναι άψογες, η περιγραφή σαφέστατη, τα χρώματα ζωντανά, τα φώτα σαν πραγματικά. Μήπως υπερβάλλει λιγάκι το σκίτσο σας; Μήπως βάλατε ήδη την ερμηνεία σας μέσα στην εικόνα για να μας την παρουσιάσετε, να υποβάλετε κατά κάποιον τρόπο το κοινό στην άποψή σας; Και, τελικά, ποιος μας λέει ότι η δική σας ερμηνεία είναι η σωστή;

-Ελάτε, προτείνει χαμογελαστός ο Φωκάς. Ας υποθέσουμε ότι ο ψυχαναλυτής υπερβάλει. Ας δεχθούμε ότι πράγματι υπερβάλει το σκίτσο μου, ότι η ίδια η ασθενής θα έδινε μιαν άλλη ερμηνεία, την δική της. Αλήθεια, έχω μια ιδέα:

Θα θέλατε να παίξετε εσείς τον ρόλο της κυρίας Α, να προχωρήσουμε ελεύθερα στην ερμηνεία του ονείρου, όπως θα γινόταν πάνω στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι;

Μιλώντας στο κοινό προσθέτει:

-Κατά τη γνώμη μου, αυτό που γίνεται αυτή τη στιγμή είναι απείρως πιο ενδιαφέρον από οποιαδήποτε θεωρητικολογία περί των ονείρων. Να, αφήνω στην άκρη τις σημειώσεις μου, αν

θέλετε συνεχίζουμε μαζί, ζωντανά, λέει διπλώνοντας τα χαρτιά του.

-Πώς είναι το όνομά σας;

-Αμαλία.

-Έξοχα ταιριαστό, λέει ο ψυχαναλυτής αστειευόμενος. Θα είστε  η κυρία Α.

Μπορείτε να μας πείτε το επάγγελμά σας;

-Ηθοποιός.

-Τέλειο! Βρήκατε λοιπόν ρόλο για απόψε! Θα θέλατε να ξαπλώσετε, ή προτιμάτε την πολυθρόνα;

Η Αμαλία κάνει ένα νεύμα εννοώντας «καλά είμαι εδώ» και παίρνει ένα ονειροπόλο ύφος.

-Σας ακούω, κυρία Α.

-Ίσως, από διακριτικότητα αφαιρέσατε από τον πίνακα ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που νομίζω πως είχα αναφέρει στη συνεδρία: το άλογο που εμφανιζόταν ξαφνικά μέσα στη νύχτα είχε πάνω του έναν καβαλάρη. Έναν ιππότη ντυμένο στα λευκά και με γυαλιστερό σπαθί στη ζώνη. Τον πρίγκηπα που περιμένω σ’ όλη μου τη ζωή και που δεν φαίνεται να βιάζεται να ρθει.

Γιατί άραγε δεν συμπεριλάβατε στον πίνακα τον ιππότη μου, αν, όπως νομίζω, μάλλον σας το είπα;

Εγώ θα έλεγα πως ζηλέψατε! Σας άρεσε που ονειρεύτηκα να βρίσκομαι μόνη και ολόγυμνη στο ντιβάνι σας, παραδομένη στον ύπνο μου και στα χέρια σας... Ο λευκός καβαλάρης θα ήταν αντίζηλος και σίγουρα θα διστάζατε να αναμετρηθείτε μαζί του, να συγκρίνετε τα σπαθιά σας, να με διεκδικήσετε. Ενώ, χωρίς αυτόν, με έχετε δεδομένη, έτοιμη, να σας δοθώ δίχως όρους, μέσα στο υπαίθριο γραφείο σας. Και το άλογο; αυτό μένει εκεί, και θα ’λεγα, όχι απλά «άλογο», μα εντελώς παράλογο, σαν σύμβολο ενός αόρατου ευγενικού ιππότη που δεν εμφανίζεται ποτέ. Σαν μια οπτασία!

Μιλούσατε πριν για την αντιστροφή και τα αντίθετα. Αυτό μου δίνει την εξήγηση της σκηνής με το ντιβάνι στο πάτωμα-σκακιέρα. Απ’ τα υπόγεια της καθημερινότητάς μου, της άγρυπνης κατάθλιψης, βρίσκομαι στην δροσερή ταράτσα με τον έναστρο ουρανό, στο ονειρικό ντιβάνι της ψυχανάλυσης. Όπου οι παρτίδες που παίζονται είναι, φυσικά, πάντα νικηφόρες. Α να! Ακούσατε τι είπα; Οι νικηφόρες παρτίδες. Στο γραφείο-σκακιέρα του Νικηφόρου!

Είναι σπουδαία τα όνειρα. Μιλούν με εικόνες σαν τα ρέμπους. Μόλις βάλεις λέξεις στις εικόνες βγάζεις το κρυμμένο νόημα.

Ε ναι! Νιώθω ασφάλεια στην ...ταράτσα σας, στην αγκαλιά σας, μου ήρθε να πω. Και πίσω μου...εσείς να με ακούτε, να με προστατεύετε. Βέβαια, θα μου πείτε πως στην εικόνα, στο έκδηλο περιεχόμενο του ονείρου, όπως το ονομάσατε, δεν εμφανίζεστε. Αόρατος κι εσείς σαν τον λευκό ιππότη μου. Όμως εγώ ξέρω πως είστε εκεί! Βλέπετε την κουρτίνα που ανεμίζει στο μικρό παράσπιτο; Τι να’ ναι; Πλυσταριό; Αποθήκη; Προσκυνητάρι; όπως και να το δεις, παραπέμπει σε διαδικασία τακτοποίησης, κάθαρσης, μετάνοιας. Τέτοια κουβούκλια δεν έχουν οι καθολικοί ναοί όπου οι πιστοί εξομολογούνται στο αόρατο ιερέα για την σωτηρία των ψυχών τους;

Δείτε τα ειρηνικά τοπία που απλώνονται τριγύρω. Έτσι θα ήθελα τη ζωή μου. Σαν ήρεμο τοπίο. Με φως, ακόμα και μες στα βαθιά μεσάνυχτα, να απολαμβάνω τον ύπνο του δικαίου δίχως ενοχές και ανασφάλειες. Και κάπου παρά δίπλα να φωτίζονται διακριτικά τα δωμάτια όπου φαντάζομαι τους γονείς να συζητούν χαμηλόφωνα κι αγαπημένα, προστατεύοντας τον ύπνο και τα όνειρά μου...

Εσείς δεν λέγατε πως το όνειρο είναι ο προστάτης του ύπνου; Ναι! Το όνειρο αυτό μου εξασφάλισε μια ήρεμη νύχτα, ισορροπία και γαλήνη που τόσο επιθύμησα σε καιρούς που οι μέρες μου ήταν εφιαλτικές. Όλα αλαφρωμένα και γλυκά σαν την αναμονή του ιππότη μου στο άσπρο άλογο, που ξέρω πως τώρα πια δεν είναι μακριά. Ίσως βέβαια να μην έρθει καβάλα σ’ άλογο, ας είναι και σε πάπια, ή και σε βέσπα, δεν θα με χαλάσει...

Σας ευχαριστώ, κύριε Φωκά, από την καρδιά μου! λέει η Αμαλία και κάθεται, ενώ η αίθουσα σείεται από χειροκροτήματα.

Ο Νικηφόρος Φωκάς, ενθουσιασμένος, μαζεύει τις δακτυλογραφημένες σελίδες που έμειναν άχρηστες. Δεν λυπάται καθόλου που δεν διάβασε τα γραφτά του. Αυτό που συνέβη απόψε ταιριάζει τόσο πολύ στην ιδιοσυγκρασία του. Απέφυγε, δίχως να το έχει προγραμματίσει, οποιαδήποτε έκθεση, τόσο δική του όσο και της ασθενούς του κυρίας Α.

Όλοι οι συνειρμοί που ακούστηκαν ήταν αποτέλεσμα του ταλέντου της ταλαντούχου Αμαλίας και των αυτοσχεδιασμών, τής χρωστάει ευγνωμοσύνη.

Ίσως, βέβαια, να μην ενημερώθηκαν διεξοδικά οι ακροατές για τους μηχανισμούς και τους στόχους των ονείρων, αλλά, τελικά, δεν έχει τόση σημασία. Σίγουρα προβληματίστηκαν και ψυχαγωγήθηκαν με τα  ονειροπολήματα και τις προβολές, θα έκαναν και αυτοί τις δικές τους, κάπου θα ταυτίστηκαν, ίσως και να συγκινήθηκαν, θα φύγουν πάντως ευχαριστημένοι σαν να παρακολούθησαν θεατρική παράσταση.

Έτσι, αν τύχαινε και ήταν παρούσα η κυρία Α. θα τον συνέχαιρε περιχαρής για την επιτυχημένη «διάλεξή του» καθώς και για το ...σκίτσο του, που, περιέργως, φάνηκε σε όλους σαν ένα πραγματικό ζωγραφικό έργο, πλούσιο σε ιδέες και αφορμές για όνειρα.

Υστερόγραφο.

Τη νύχτα που ακολούθησε την διάλεξη ο Νικηφόρος Φωκάς είδε ένα παράξενο όνειρο. Την ώρα που συνομιλούσε με το κοινό, ένας ψηλός άγνωστος κύριος σηκώθηκε ξαφνικά και με μια αποφασιστική κίνηση που τρόμαξε τον ομιλητή πλησίασε την οθόνη με το κακότεχνο σκίτσο του ψυχαναλυτή. Με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις και μαγικά πινέλα που έβγαζε από τα μανίκια του μετέτρεψε το αδέξιο σκίτσο σε έναν υπέροχο μεγάλο πίνακα με όμορφα ζωντανά χρώματα.

Τη στιγμή που ετοιμαζόταν να εξαφανιστεί ο Φωκάς τον ρωτάει: Μια στιγμή κύριε, ποιος είστε;

Εκείνος απάντησε: Είμαι ψυχαναλυτής ζωγραφικών ονείρων!

Και έβαλε διακριτικά την υπογραφή του στο κάτω μέρος του πίνακα: Νίκος Αγγελίδης.

Τέλος προβολής

Ας αρχίσουμε λίγο χαλαρά την κουβέντα με ένα ανέκδοτο που άκουσα πρόσφατα και που ταιριάζει

Ένα "σημείωμα" θαμώνα του καφέ ψ

με το θέμα που συζητάμε.

Μια κυρία λέει στον άντρα της:

Ονειρεύτηκα πως μου πρόσφερες ένα συνολάκι, δαχτυλίδι βραχιόλι και περιδέραιο για την επέτειό μας. Αλήθεια, έχεις καμία ιδέα τι να σημαίνει το όνειρο αυτό; Τον ρωτάει με νόημα.

Ο άνδρας δείχνει άγνοια κουνώντας το κεφάλι, και στη συγκεκριμένη ημερομηνία, επιστρέφοντας από τη δουλειά, της δίνει το δώρο της επετείου.

Ένα όμορφο πακέτο. Η κυρία το ανοίγει περιχαρής, ήταν σχεδόν σίγουρη για το περιεχόμενο. Αλλά, έκπληξη! Ηταν ένα βιβλίο! Η ερμηνεία των ονείρων του Σίγκμουντ Φρόιντ.

Μερικά ειρωνικά συμπεράσματα από την ιστοριούλα αυτή:

1. Καμιά φορά η επιμονή σώνει και καλά να ζητάμε ερμηνεία του ονείρου, μπορεί να καταλήξει εις βάρος μας.

2. Δεν χρειάζεται η μελέτη της ερμηνείας των ονείρων για να

Ένα σημείωμα με άλλη άποψη

ερμηνευτεί ένα απλό όνειρο, η επιθυμία της κυρίας δεν ήταν καθόλου απωθημένη ή υπολανθάνουσα, αλλά συγκεκριμένη και συνειδητή.

3. Είναι προτιμότερο να εκφράζουμε στον άλλον ξεκάθαρα την επιθυμία μας, οι πλάγιες ή μεταμφιεσμένες εκφράσεις ή ερωτήσεις μπορεί να αποπροσανατολίσουν τον συνομιλητή, ηθελημένα ή μη.

Και

4. Η ψυχανάλυση έχει πια εγκατασταθεί στην καθημερινότητά μας, τα βιβλία του Φρόιντ δωρίζονται σε επετείους αντί για βραχιόλια και περιδέραια.

Σπάνια βέβαια είναι τα όνειρα τόσο απλά, όπως στα ανέκδοτα. Συνήθως είναι συγκεχυμένα και δύσκολα ερμηνεύσιμα. Και μπορεί ενδεχομένως να δέχονται περισσότερες της μιας ερμηνείες.

Ξεκινάμε από την «εργασία του ονείρου», δηλαδή την μεταμφίεση των απωθημένων επιθυμιών του σε αποδεκτές εικόνες, την μεταφορά του υποσυνείδητου στο έκδηλο περιεχόμενο του ονείρου.

Με αυτό σαν αρχή θα προχωρήσουμε προς το υπολανθάνον περιεχόμενο, ώστε να αποκαλυφθεί στη συνείδηση η απωθημένη και ενδεχομένως δύσκολα παραδεκτή επιθυμία.

Αυτό ονομάζουμε εργασία της ανάλυσης του ονείρου και γίνεται μόνον στο πλαίσιο μιας ψυχαναλυτικής επεξεργασίας.

Άλλα σημειώματα των θαμώνων του καφέ Ψ:

-όνειρο: ονειρεμένα βιώματα που εφορμούν στον ύπνο μας απ' το υποσυνείδητο…

-όνειρο: δίαυλος επικοινωνίας συνειδητού και ασυνείδητου, αντανάκλαση του

επιθυμητού, κατάσταση ιδεατή που μπορεί να γίνει κίνητρο…

-τα όνειρα για μένα εκφράζουν φοβίες, ανασφάλειες, αγωνίες, και συνήθως αντικατοπτρίζουν συμβάντα της ημέρας που πέρασε…

-όνειρο: το μονοπάτι για το μέλλον; η επιδίωξη; ο λόγος για να υπάρχεις; μέσον για αυτογνωσία;

-συμβολισμός! προειδοποίηση γεγονότος! χαρακτήρες όπως τους βλέπουν τα μάτια της ψυχής! 

-όνειρο: έπινε νερό από το στήθος της 
και το κορμί μικρό υφαίστιο 
το στόλισε χρυσά κοσμήματα… 

-Παροιμία: ότι έχει η γριά στο λογισμό της το θωρεί και στ' όνειρό της

-η γνώμη μου είναι πως στο όνειρο ίσως βλέπουμε αυτά που επιθυμούμε και αυτά που έχουμε κρυμμένα μέσα στο υποσεινήδητό μας…

-τα όνειρα είναι η εκπλήρωση των ανικανοποίητων πόθων μας. Είναι το ταξίδι στην φαντασία, οι γέφυρες που συνδέουντον ορατό με τον αόρατο κόσμο…

-όνειρο: ένας ακόμα μεταφραστικός πομποδέκτης επιθυμιών-αναγκών-ενοχλήσεων…

-όνειρα που ομορφαίνουν τη ζωή, όνειρα που με ταλαιπωρούν για πολύ…

-τι είναι το όνειρο; είναι κάτι δεδομένο. Αφού κλείνεις τα μάτια. Συναρπαστικό ή και όχι, πάντα παρόν στον ύπνο. Είναι τόσο χαοτικό όσο η ζωή. Τόσο σίγουρο όπως ο θάνατος.

Ευχαριστώ θερμά: 

τον Ελληνογαλλικό Σύνδεσμο Βόλου και το Καφέ της Επιστήμης για την πρόσκληση.

τον πολυχώρο Τέχνης Φουντούλη για την φιλοξενία

την εξαιρετική Αμαλία Γκιζά που δέχτηκε να παίξει τον ρόλο της αναλυόμενης κυρίας Α.

τον Φώτη Μαρκάδα για την αφίσα, την πρόσκληση και τις φωτογραφίες.

την Πηλίτσα και τους συναδέλφους της για την οργάνωση και προετοιμασία της συνάντησης.

Ελπίζω να ξαναβρεθούμε σύντομα σε ένα επόμενο βολιώτικο καφέ ψ.

Γιάννης Βαϊτσαράς