Η Ερμηνεία των Ονείρων (μέρος πρώτο)

 Το καφέ Ψ της Δευτέρας 11/1/16

Καλώς ήλθατε στο 2^ο καφέ-ψ με γενικό θέμα:

ψυχαναλυτικές κατασκευές με αφετηρία ένα ζωγραφικό έργο.

Πριν ξεκινήσουμε θα ήθελα να διατυπώσω μερικές σκέψεις πάνω στην ιδέα του καφέ-ψ και τους στόχους του.

Κεντρικό μας θέμα σ’ αυτές τις ανοιχτές συναντήσεις που φέρουν το όνομα καφέ-ψ είναι η ψυχανάλυση. Αυτή είναι η ρίζα και ο κορμός τους, άσχετα αν τα κλαδιά και το φύλλωμα απλώνονται σαν το σκιερό πλατάνι κι αγκαλιάζουν άλλες εκδοχές της καθημερινής ζωής και της τέχνης.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την σύλληψη της αρχικής ιδέας μέχρι σήμερα η λογοτεχνία έριχνε τον ευεργετικό ίσκιο της και διευκόλυνε την σκέψη και την συζήτηση των ψυχαναλυτικών θεμάτων που προέκυπταν. Διαβάζαμε κείμενα που έγραφα, διηγήματα ή αφηγήματα, και συζητούσαμε το ψυχαναλυτικό τους περιεχόμενο. Μάλιστα, για να είμαι ειλικρινής, δεν χρησιμοποιούσα τον όρο λογοτεχνία αλλά μυθοπλασία. Δεν θεωρούσα τα γραφτά μου άξια να διεκδικήσουν αυτή την διάκριση. Στη συνέχεια οι διάφορες εκδόσεις και το ενδιαφέρον εκείνων που ασχολούνται μ’ αυτά με παρέσυραν στα βαθιά νερά της συγγραφής και της λογοτεχνίας.

Φέτος, η ιδέα προχώρησε. Το καφέ-ψ έχει γίνει πια θεσμός. Εμπλουτίστηκε με την παρουσία του Χάρη Μωρίκη που με τον εξαιρετικό λόγο του ανοίγει δρόμους σκέψης, οι θαμώνες, παλιότεροι και νέοι γεμίζουν τον φιλόξενο χώρο. Το όνομα Λεξικοπωλείο δεν περιγράφει σωστά την ταυτότητα του βιβλιοπωλείου όπου βρισκόμαστε. Θα πρότεινα την μετονομασία του σε κάτι πιο σύνθετο όπως Εργαστήρι ανάγνωσης σκέψης και λόγου, αλλά συμφωνούμε πως αυτά είναι θέματα μάρκετινγκ και αγοράς για τα οποία θα ήμουν ο τελευταίος που θα είχε εμπεριστατωμένη άποψη. Απλά τα λέω γιατί αισθάνομαι ευγνωμοσύνη στην Οντίλ και τον Γιάννη που υπάρχουν και μας ανοίγουν τόσο φιλικά την πόρτα τους.

Προχωρήσαμε λοιπόν. Φυσικά και συνεχίζω να γράφω ιστορίες ψυχαναλυτικής καθημερινότητας για τις ανάγκες του καφέ-ψ, σε λίγο θα ακούσετε το διήγημα.

Προσθέσαμε όμως και ένα νέο στοιχείο που ελπίζουμε να τροφοδοτήσει την σκέψη και τη συζήτηση. Να εμπνευστούμε από το ζωγραφικό έργο.

Όπως με την μυθοπλασία-λογοτεχνία στο παρελθόν, έτσι και τώρα, στόχος μας δεν είναι να περιγράψουμε το ζωγραφικό έργο με κριτήρια και όρους κριτικών τέχνης. Ούτε καν να στήσουμε μιαν υποτιθέμενη ψυχανάλυση του ζωγράφου αναλύοντας το έργο του.

Όχι. Η δική μας προσέγγιση έχει την εξής ιδιαιτερότητα. Το συγκεκριμένο ζωγραφικό έργο παραπέμπει τον Χάρη κι εμένα σε μια ψυχαναλυτική έννοια. Αυτήν θα περιγράψουμε εδώ, γι’ αυτήν θα συζητήσουμε. Το έργο είναι η αφορμή, η αφετηρία. Όπως με τα διηγήματα. Είναι το ερέθισμα για να σκεφτούμε την ψυχανάλυση.

Φυσικά το κάθε έργο λογοτεχνικό ή ζωγραφικό δημιουργεί ερωτηματικά και φέρνει εντυπώσεις σκέψεις και συναισθήματα σε όλους μας. Άλλοτε συγκεχυμένα και θολά, άλλοτε σαφή και διάφανα. Πώς μπορούμε να τα διαχειριστούμε, εδώ όλοι μαζί, στη μιάμιση ώρα που συναντιόμαστε στο καφέ-ψ;

Αυτό είναι ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα.

Απ’ τη μια είναι στόχος μας και θέληση να αντιδρούν οι θαμώνες μας στα ερεθίσματα που τους προσφέρουμε. Αν και, αποδείχτηκε στην πράξη πόσο δύσκολο είναι αυτό. Μέχρι σήμερα λίγες είναι οι φορές που καταφέραμε να συζητήσουμε αρκετά και σε βάθος. Όμως είναι φαινόμενο και αναμενόμενο και εξηγήσιμο, νομίζω πως εύκολα καταλαβαίνει κανείς τους λόγους.

Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί το καφέ-ψ να είναι χώρος ομαδικής ψυχοθεραπείας, δηλαδή να μπορεί να περιέξει τους ελεύθερους συνειρμούς του καθένα μας και να οδηγήσει σε μη αυθαίρετες ερμηνείες. Το πλαίσιο (για το οποίο μιλήσαμε την προηγούμενη φορά) απουσιάζει, θα ήταν επικίνδυνο ατόπημα να γλιστρούσαμε σε βάρβαρες ψευτο-ψυχαναλυτικές τακτικές αντί να εστιάζουμε στην κατανόηση της κλασσικής ψυχαναλυτικής τεχνικής χρησιμοποιώντας σαν ερέθισμα την γενναιόδωρη έκθεση ενός καλλιτέχνη.

Οι θαμώνες του καφέ-ψ, δηλαδή εσείς, καλείστε σε μια όχι τόσο εύκολη άσκηση: να μπείτε στο παιχνίδι με τους όρους του.

Οι καλλιτέχνες που μας δανείζουν τα έργα τους το κάνουν. Εκθέτουν ένα πίνακα και δέχονται να ακούσουν τις κατασκευές που εμπνέει το έργο σε δυο ψυχαναλυτές. Ίσως, και αυτό για μας έχει μεγάλο ενδιαφέρον, τα λεγόμενά μας να απέχουν παρασάγγας από αυτά που σκέφτονταν ως τότε για το έργο τους.

Το ίδιο μπορεί να ισχύσει για σας. Θέλουμε να ακούσουμε την γνώμη και την σκέψη σας.

Η δική μας δουλειά είναι να στήσουμε τις γέφυρες ανάμεσα στην ψυχαναλυτική θεωρία και το πολύπλευρο συναίσθημα που προκαλεί η τέχνη. Να ανοίξουμε μια πόρτα σύνδεσης ανάμεσα στην κατασκευή (ψυχική, συναισθηματική ή λογική) και την ψυχανάλυση.

Με την ευκαιρία να θυμίσω τις αρετές του τετραδίου. Μπορεί κανείς ανώνυμα ή επώνυμα να εκφράσει τις σκέψεις του ελεύθερα. Αυτές θα διαβαστούν σε στιγμή ηρεμίας και σοβαρότητας και η απάντηση ίσως καταφέρει να είναι πιο δημιουργική από την ζωντανή συζήτηση την ώρα του καφέ-ψ.

Σας προσκαλώ λοιπόν σήμερα και στις επόμενες συναντήσεις μας να μοιραστείτε μαζί μας την απήχηση του έργου τέχνης, να εκδηλώσετε την ευχαρίστηση, τον προβληματισμό και ενδεχομένως την ανησυχία που σας προξενεί η οπτική του. Πάντα μέσα στο πλαίσιο μιας συνάντησης αγνώστων μεταξύ τους ανθρώπων που συνδέονται από το ενδιαφέρον (ή και την περιέργεια, αν προτιμάτε) για την ψυχανάλυση. Μ’ αυτό σαν μπούσουλα, θα καταφέρει το καφέ-ψ να αποτελέσει με ασφάλεια στιγμή σκέψης και επικοινωνίας αλλά και απόλαυσης.

Σήμερα θα βρεθούμε εδώ, μπροστά σε ένα παράδοξο. Θα μιλήσουμε για το υποσυνείδητο και την ψυχανάλυση, για το όνειρο και την ερμηνεία του, ξεκινώντας από μιαν εικόνα. Τι μπορεί να συνδέει αυτά τα δύο; Την εικόνα και την ψυχανάλυση; Μου έρχεται στο νου η πρόταση του Πατρίκ Λακόστ: το αόρατο οικοδόμημα της ψυχανάλυσης χτίστηκε στα ερείπια του ναού της εικόνας.

Κι όμως! το όνειρο είναι κυρίως οπτικό. Γίνεται μια όσμωση ανάμεσα στο υποσυνείδητο και την οπτική εικόνα, κάτι που κάνει την διαφορά ανάμεσα σε όνειρο και σύμπτωμα.

Πώς να διηγηθεί κάποιος την εικόνα που προσφέρει το όνειρο;

Την περιγράφει. Με λέξεις, με λόγια, συχνά δύσκολα και αόριστα πάντα όμως με την πειθώ του βιώματος. Αλλά το να περιγράφει κανείς το όνειρό του δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να το αποχωριστεί, καθώς η διήγηση απενεργοποιεί την διέγερση που ζωογονεί το όνειρο; διηγούμενοι το όνειρο είμαστε ξύπνιοι, έξυπνοι και λογικοί, αλλά όχι διεγερμένοι.

Ο αγαπημένος μου ψυχαναλυτής και συγγραφέας Ζαν-Μπερτράν Πονταλίς γράφει, αναφερόμενος στα Τετράδια του Βαλερί:

«Οι λέξεις στον πρωινό άνθρωπο που διηγείται το όνειρό του είναι αργές, σύντομες, συντετμημένες. Χρειάζονται σχέδια και ζωγραφιές, όχι ως εικονογράφηση αλλά για να εκραγεί ο λόγος προς κάθε κατεύθυνση».

Με την διήγηση η μαγεία αφαιρείται. Παύει το όνειρο να είναι η βασιλική οδός προς το ασυνείδητο, η ανάλυσή του, εκείνη, θα προσπαθήσει να είναι.

Ο πίνακας με τίτλο Νυχτερινό του Αγγελίδη που θα έχουμε σε λίγο ανάμεσά μας θα παίξει τον ρόλο της διήγησης ενός ονείρου. Το όνειρο είναι νυχτερινό, ο πίνακας όμως είναι έργο της μέρας. Όπως η ανάλυση! Ζωγραφισμένος λόγος που αποτυπώνεται στην ονειρική εικόνα και ζητά την αποκρυπτογράφηση.

Εννοείται πως, όσον αφορά το όνειρο, αυτό δεν γίνεται στο καφέ-ψ αλλά μέσα στο πλαίσιο της ψυχαναλυτικής διαδικασίας.

Εδώ, ας προσεγγίσουμε τον πίνακα από μιαν ιδιαίτερη οπτική γωνία. Ας το ζήσουμε σαν όνειρο. Ας αφεθούμε στα ερεθίσματα των εικόνων και των λέξεων σαν τον επιβάτη ενός τρένου που βλέπει το τοπίο να αλλάζει, την ώρα του ταξιδιού. Ο καθένας μας, όπως άλλωστε κάθε ονειρευόμενος, θα φτιάξει το δικό του καταδικό του δρομολόγιο.

Ο σταθμός άφιξης και οι διάφοροι σταθμοί (δηλαδή οι συνειρμοί) είναι διαφορετικοί για τον καθένα μας, λέει ο Πονταλίς. Να μην ξεχνάμε: προσπαθώντας να ενδιαφερθούμε για το περιεχόμενο του ονείρου, την εικόνα, τον πίνακα, κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε την διέγερση που προκαλεί μέσα μας.

Σας εύχομαι λοιπόν, καλό καφέ-ψ, ονειρεμένο!

Η διάλεξη

Την Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 2016, ο ψυχαναλυτής Φωκάς, μιλάει σε κοινό που ενδιαφέρεται για τα ψυχαναλυτικά πράγματα. Το θέμα της διάλεξης είναι η Ερμηνεία των Ονείρων.

Σκέφτεται λοιπόν διάφορα:

Πρώτον ότι ήταν ένα όνειρο της νεότητας να βρεθεί κάποτε ομιλητής σε ψυχαναλυτικές συγκεντρώσεις. Και σήμερα, το όνειρο αυτό πραγματοποιείται.

Δεύτερον, έχει φέρει μαζί του, εκτός των σημειώσεων για την ομιλία του και οπτικό υλικό που θα προβάλει σε οθόνη, όπως γίνεται σε όλες τις καθώς πρέπει παρουσιάσεις των σοβαρών επιστημόνων. Αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθησή του, νιώθει πως στα σαράντα πέντε του χρόνια είναι ένας επιτυχημένος επαγγελματίας, και το κοινό διψάει να ακούσει τα λεγόμενά του, κρέμεται κυριολεκτικά από τα χείλη του.

Τρίτον και τελευταίο, ελπίζει, πως παρά το μικρό μέγεθος της πόλης τους, δεν θα βρίσκεται ανάμεσα στους ακροατές κάποιος ή κάποια από τους αναλυόμενούς του. Αυτό θα δημιουργούσε σοβαρή εμπλοκή αφού θα έβαζε σε κίνδυνο το ψυχαναλυτικό πλαίσιο της εργασίας του, πράγμα που ο Φωκάς αποφεύγει όσο μπορεί. Πολύ δε περισσότερο θα ανησυχούσε τώρα, αφού στη σημερινή του διάλεξη αποφάσισε να δώσει ένα κλινικό παράδειγμα (απόσπασμα μιας από τις θεραπείες που παρακολουθεί) για να υποστηρίξει την θεωρητική προσέγγιση της ερμηνείας των ονείρων.

Όταν έφτασε η ώρα, πήρε το μικρόφωνο:

-Καλησπέρα σας. Για όσους δεν με γνωρίζουν είμαι ο ψυχαναλυτής Νικηφόρος Φωκάς. Σήμερα θα μιλήσουμε για το όνειρο, αυτή την βασιλική οδό προς το ασυνείδητο. Θα προσπαθήσουμε με απλά λόγια να δώσουμε κάποια στοιχεία για την μέθοδο που ακολουθεί η ψυχανάλυση για την ερμηνεία τους.

Ας κάνουμε τον πρώτο διαχωρισμό, ανάμεσα σε έκδηλο και υπολανθάνον περιεχόμενο του ονείρου. Και να δούμε στη συνέχεια πώς χρησιμοποιούνται στο όνειρο ψυχικοί μηχανισμοί όπως ο συμβολισμός, η συμπύκνωση, η αντιστροφή κλπ.

Αφού έδωσε ορισμούς και εξηγήσεις έφτασε η ώρα του παραδείγματος. Εξήγησε στους ακροατές του πως θα τους δείξει στην οθόνη, ένα σκίτσο που χάραξε πρόχειρα στο χαρτί πάνω στα γόνατα, την ώρα που κάποια αναλυόμενη τού περιέγραφε μια σκηνή από ένα της όνειρο. Για ευνόητους λόγους δεν έδωσε το πραγματικό της όνομα, την αποκάλεσε κυρία Μ. Επίσης για ευνόητους λόγους, είχε αλλάξει ορισμένα από τα σύμβολα που εμφανίζονταν στο όνειρο και που θα κινδύνευαν να θεωρηθούν υπερβολικά και προκλητικά.

Προβάλλεται η εικόνα, που έχει ως λεζάντα:

Το έκδηλο περιεχόμενο του ονείρου της κυρίας Μ.

-Θα δούμε τώρα μαζί, λέει ο Φωκάς, το λανθάνον περιεχόμενο του ονείρου, θα πάρουμε δηλαδή τον ανάστροφο δρόμο ξεκινώντας από την εικόνα για να καταλήξουμε στην υπολανθάνουσα επιθυμία της γυναίκας που ονειρεύεται. Αυτή η εργασία είναι μεγάλης διάρκειας και υπομονής, σαν την ολοκλήρωση ενός παζλ, και γίνεται μόνον μέσα στην ψυχαναλυτική διαδικασία. Εδώ, απλά θα δώσουμε κάποιες κεντρικές ιδέες για την εξέλιξη της ανάλυσης του ονείρου.

Τους είπε τότε την ακόλουθη μυστηριώδη πρόταση κλεμμένη σίγουρα από κάποιο βιβλίο:

«Κλείστε λοιπόν τα σωματικά μάτια για να δείτε τον πίνακα με τους οφθαλμούς του πνεύματος. Μετά, φέρτε στο φως της μέρας αυτό που είδατε στη διάρκεια της νύχτας».

Τότε από το βάθος της αίθουσας, μια όμορφη, νεαρή κυρία, ευγενικά ζητάει τον λόγο.

-Παρακαλώ, σας ακούω, λέει ο Φωκάς.

-Συνήθως η εικόνα που κρατάμε από ένα όνειρο, είναι συγκεχυμένη, θαμπή, περίεργη. Εδώ βλέπουμε μια καθαρότητα, οι λεπτομέρειες είναι άψογες, η περιγραφή σαφέστατη, τα χρώματα ζωντανά, τα φώτα σαν πραγματικά. Μήπως υπερβάλλει λιγάκι το σκίτσο σας; Μήπως βάλατε ήδη την ερμηνεία σας μέσα στην εικόνα για να μας την παρουσιάσετε, να υποβάλετε κατά κάποιον τρόπο το κοινό στην άποψή σας; Και, τελικά, ποιος μας λέει ότι η δική σας ερμηνεία είναι η σωστή;

-Ελάτε, προτείνει χαμογελαστός ο Φωκάς. Ας υποθέσουμε ότι ο ψυχαναλυτής υπερβάλει. Ας δεχθούμε ότι πράγματι υπερβάλει το σκίτσο μου, ότι η ίδια η ασθενής θα έδινε μιαν άλλη ερμηνεία, την δική της. Αλήθεια, έχω μια ιδέα:

Θα θέλατε να παίξετε εσείς τον ρόλο της κυρίας Μ, να προχωρήσουμε ελεύθερα στην ερμηνεία του ονείρου, όπως θα γινόταν πάνω στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι;

Μιλώντας στο κοινό προσθέτει:

-Κατά τη γνώμη μου, αυτό που γίνεται αυτή τη στιγμή είναι απείρως πιο ενδιαφέρον από οποιαδήποτε θεωρητικολογία περί των ονείρων. Να, αφήνω στην άκρη τις σημειώσεις μου, αν θέλετε συνεχίζουμε μαζί, ζωντανά, λέει διπλώνοντας τα χαρτιά του.

-Πώς είναι το όνομά σας;

-Μαρία.

-Έξοχα ταιριαστό, λέει ο ψυχαναλυτής αστειευόμενος. Θα είστε  η κυρία Μ.

Μπορείτε να μας πείτε το επάγγελμά σας;

-Ηθοποιός.

-Τέλειο! Βρήκατε λοιπόν ρόλο για απόψε! Θα θέλατε να ξαπλώσετε, ή προτιμάτε την πολυθρόνα;

Η όμορφη Μαρία κάνει ένα νεύμα εννοώντας «καλά είμαι εδώ» και παίρνει ένα ονειροπόλο ύφος.

-Σας ακούω, κυρία Μ.

-Ίσως, από διακριτικότητα αφαιρέσατε από τον πίνακα ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που νομίζω πως είχα αναφέρει στη συνεδρία: το άλογο που εμφανιζόταν ξαφνικά μέσα στη νύχτα είχε πάνω του έναν καβαλάρη. Έναν ιππότη ντυμένο στα λευκά και με γυαλιστερό σπαθί στη ζώνη. Τον πρίγκηπα που περιμένω σ’ όλη μου τη ζωή και που δεν φαίνεται να βιάζεται να ρθει.

Γιατί άραγε δεν συμπεριλάβατε στον πίνακα τον ιππότη μου, αν, όπως νομίζω, μάλλον σας το είπα;

Εγώ θα έλεγα πως ζηλέψατε! Σας άρεσε που ονειρεύτηκα να βρίσκομαι μόνη και ολόγυμνη στο ντιβάνι σας, παραδομένη στον ύπνο μου και στα χέρια σας... Ο λευκός καβαλάρης θα ήταν αντίζηλος και σίγουρα θα διστάζατε να αναμετρηθείτε μαζί του, να συγκρίνετε τα σπαθιά σας, να με διεκδικήσετε. Ενώ, χωρίς αυτόν, με έχετε δεδομένη, έτοιμη, να σας δοθώ δίχως όρους, μέσα στο υπαίθριο γραφείο σας. Και το άλογο; αυτό μένει εκεί, και θα ’λεγα, όχι απλά «άλογο», μα εντελώς παράλογο, σαν σύμβολο ενός αόρατου ευγενικού ιππότη που δεν εμφανίζεται ποτέ. Σαν μια οπτασία!

Μιλούσατε πριν για την αντιστροφή και τα αντίθετα. Αυτό μου δίνει την εξήγηση της σκηνής με το ντιβάνι στο πάτωμα-σκακιέρα. Απ’ τα υπόγεια της καθημερινότητάς μου, της άγρυπνης κατάθλιψης, βρίσκομαι στην δροσερή ταράτσα με τον έναστρο ουρανό, στο ονειρικό ντιβάνι της ψυχανάλυσης. Όπου οι παρτίδες που παίζονται είναι, φυσικά, πάντα νικηφόρες. Α να! Ακούσατε τι είπα; Οι νικηφόρες παρτίδες. Στο γραφείο-σκακιέρα του Νικηφόρου!

Είναι σπουδαία τα όνειρα. Μιλούν με εικόνες σαν τα ρέμπους. Μόλις βάλεις λέξεις στις εικόνες βγάζεις το κρυμμένο νόημα.

Ε ναι! Νιώθω ασφάλεια στην ...ταράτσα σας, στην αγκαλιά σας, μου ήρθε να πω. Και πίσω μου... εσείς να με ακούτε, να με προστατεύετε. Βέβαια, θα μου πείτε πως στην εικόνα, στο έκδηλο περιεχόμενο του ονείρου, όπως το ονομάσατε, δεν εμφανίζεστε. Αόρατος κι εσείς σαν τον λευκό ιππότη μου. Όμως εγώ ξέρω πως είστε εκεί! Βλέπετε την κουρτίνα που ανεμίζει στο μικρό παράσπιτο; Τι να’ ναι; Πλυσταριό; Αποθήκη; Προσκυνητάρι; όπως και να το δεις, παραπέμπει σε διαδικασία τακτοποίησης, κάθαρσης, μετάνοιας. Τέτοια κουβούκλια δεν έχουν οι καθολικοί ναοί όπου οι πιστοί εξομολογούνται στο αόρατο ιερέα για την σωτηρία των ψυχών τους;

Δείτε τα ειρηνικά τοπία που απλώνονται τριγύρω. Έτσι θα ήθελα τη ζωή μου. Σαν ήρεμο τοπίο. Με φως, ακόμα και μες στα βαθιά μεσάνυχτα, να απολαμβάνω τον ύπνο του δικαίου δίχως ενοχές και ανασφάλειες. Και κάπου παρά δίπλα να φωτίζονται διακριτικά τα δωμάτια όπου φαντάζομαι τους γονείς να συζητούν χαμηλόφωνα κι αγαπημένα, προστατεύοντας τον ύπνο και τα όνειρά μου...

Εσείς δεν λέγατε πως το όνειρο είναι ο προστάτης του ύπνου; Ναι! Το όνειρο αυτό μου εξασφάλισε μια ήρεμη νύχτα, ισορροπία και γαλήνη που τόσο επιθύμησα σε καιρούς που οι μέρες μου ήταν εφιαλτικές. Όλα αλαφρωμένα και γλυκά σαν την αναμονή του ιππότη μου στο άσπρο άλογο, που ξέρω πως τώρα πια δεν είναι μακριά. Ίσως βέβαια να μην έρθει καβάλα σ’ άλογο, ας είναι και σε πάπια, ή και σε βέσπα, δεν θα με χαλάσει...

Σας ευχαριστώ, κύριε Φωκά, από την καρδιά μου! λέει η Μαρία και κάθεται, ενώ η αίθουσα σείεται από χειροκροτήματα.

Ο Νικηφόρος Φωκάς, ενθουσιασμένος, μαζεύει τις δακτυλογραφημένες σελίδες που έμειναν άχρηστες. Δεν λυπάται καθόλου που δεν διάβασε τα γραφτά του. Αυτό που συνέβη απόψε ταιριάζει τόσο πολύ στην ιδιοσυγκρασία του. Απέφυγε, δίχως να το έχει προγραμματίσει, οποιαδήποτε έκθεση, τόσο δική του όσο και της ασθενούς του κυρίας Μ.

Όλοι οι συνειρμοί που ακούστηκαν ήταν αποτέλεσμα του ταλέντου της όμορφης Μαρίας και των αυτοσχεδιασμών, τής χρωστάει ευγνωμοσύνη.

Ίσως, βέβαια, να μην ενημερώθηκαν διεξοδικά οι ακροατές για τους μηχανισμούς και τους στόχους των ονείρων, αλλά, τελικά, δεν έχει τόση σημασία. Σίγουρα προβληματίστηκαν και ψυχαγωγήθηκαν με τα  ονειροπολήματα και τις προβολές, θα έκαναν και αυτοί τις δικές τους, κάπου θα ταυτίστηκαν, ίσως και να συγκινήθηκαν, θα φύγουν πάντως ευχαριστημένοι σαν να παρακολούθησαν θεατρική παράσταση.

Έτσι, αν τύχαινε και ήταν παρούσα η κυρία Μ. θα τον συνέχαιρε περιχαρής για την επιτυχημένη «διάλεξή του» καθώς και για το ...σκίτσο του, που, περιέργως, φάνηκε σε όλους σαν ένα πραγματικό ζωγραφικό έργο, πλούσιο σε ιδέες και αφορμές για όνειρα.

Υστερόγραφο.

Τη νύχτα που ακολούθησε την διάλεξη ο Νικηφόρος Φωκάς είδε ένα παράξενο όνειρο. Την ώρα που συνομιλούσε με το κοινό, ένας ψηλός άγνωστος κύριος σηκώθηκε ξαφνικά και με μια αποφασιστική κίνηση που τρόμαξε τον ομιλητή πλησίασε την οθόνη με το κακότεχνο σκίτσο του ψυχαναλυτή. Με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις και μαγικά πινέλα που έβγαζε από τα μανίκια του μετέτρεψε το αδέξιο σκίτσο σε έναν υπέροχο μεγάλο πίνακα με όμορφα ζωντανά χρώματα.

Τη στιγμή που ετοιμαζόταν να εξαφανιστεί ο Φωκάς τον ρωτάει: Μια στιγμή κύριε, ποιος είστε;

Εκείνος απάντησε: Είμαι ψυχαναλυτής ζωγραφικών ονείρων!

Και έβαλε διακριτικά την υπογραφή του στο κάτω μέρος του πίνακα: Νίκος Αγγελίδης.

Επόμενο καφέ Ψ στο Λεξικοπωλείο την Δευτέρα  7/3/16