ΣΥΜΠΤΩΜΑ - ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ - ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

 Καφέ Ψ,

Αθήνα Σάββατο 8 Μαρτίου 2025

Καφενείο του Λουκά,

Παγκράτι

Στο βίντεο: έργο Ν. Αγγελίδη

Καλησπέρα σας.

Σας ευχαριστώ που είστε απόψε μαζί μας.

Ευχαριστώ το καφενείο τού Λουκά και τους φίλους του, τους φίλους μας, για την φιλοξενία!

 

Φέτος συμπληρώνονται δεκαπέντε χρόνια ύπαρξης των «καφέ ψ».

 

Η αρχή. 2010.

Ήταν η εποχή που είχα γράψει τα πρώτα μου βιβλία, τα «Διηγήματα ψ», και το «Ακούω όπως Αγαπάω». Μιλούσαν για φανταστικές περιπτώσεις ψυχοθεραπείας που ήταν παραποιημένα πραγματικά περιστατικά, κάτι σαν μίξη μυθοπλασίας και ημερολογίου, προσωπικές εμπειρίες και σκέψεις ενός ψυχοθεραπευτή.

Τώρα που τα σκέφτομαι από απόσταση,   τα κείμενα εκείνα εξέφραζαν κυρίως την αγάπη αλλά και την αγωνία για το μοναχικό και άκρως ιδιαίτερο επάγγελμα, αυτό του ψυχοθεραπευτή. Η αγωνία αυτή δεν με εγκατέλειψε ποτέ. Θα την εντοπίσετε άλλωστε και στο διήγημα που θα σας παρουσιάσουμε με το βίντεο απόψε.

Τα κείμενα εκείνων των πρώτων «καφέ ψ» ήταν ήδη γραμμένα, αλλά ως πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας έψαχνα εκδότη. Τότε ήταν ακόμη δικά μου, πριν παραδοθούν στο κοινό, στην κριτική και στην έκθεση.

 

Τότε είχα την ιδέα του καφέ Ψ.

Θα προσκαλούσα όποιον έχει ενδιαφέρον για θέματα ψυχολογίας και ψυχανάλυσης, θα διαβάζαμε ένα-δυο κείμενα από τα χειρόγραφά μου και θα μιλούσαμε. Τα γραπτά θα έβρισκαν αποδέκτη, σε πείσμα των δυσκολιών που συναντούσα με τους εκδότες. Και συγχρόνως τα κείμενα αυτά θα έδιναν την αφορμή για ενδιαφέρουσες ανταλλαγές σκέψεων με τους ακροατές.

Και η προσπάθεια πέτυχε. Το καφέ ψ γεννήθηκε.

 

Άνοιξη τού 2010 λοιπόν, βρισκόμαστε  στο βιβλιοπωλείο – καφέ Έναστρον, στη Σόλωνος.

Μερικοί από σας ίσως τα θυμάστε αυτά

 

Τρεις φίλοι ηθοποιοί που διάβαζαν τα διηγήματα, και παρόντες αρκετοί γνωστοί και φίλοι, καθώς και κάποιοι «περίεργοι» που είχαν δει κάπου την ανακοίνωση της εκδήλωσης.

Πρέπει να πούμε πως για την ψυχολογία, την ψυχανάλυση και την ψυχοθεραπεία η δεκαπενταετία αυτή ήταν καταλυτική. Οι αλλαγές που παρατηρούμε στην νοοτροπία των Ελλήνων ως προς τα επαγγέλματα αυτά είναι τεράστιες.

Όταν γεννήθηκε το καφέ ψ, οι έννοιες που συζητούσαμε εκεί ήταν για πολλούς άγνωστες και συγχρόνως  αινιγματικές αλλά και ελκυστικές.

 

Σήμερα είμαστε, είσαστε, όλοι, πολύ περισσότερο εξοικειωμένοι με τα περί ψυχολογίας. Έννοιες και όροι που κάποτε ήταν άγνωστες λέξεις μπήκαν στις καθημερινές κουβέντες μας στις παρέες και στις οικογένειες. 

Οι σχολές, οι εταιρείες και τα ινστιτούτα που προσφέρουν εκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία έχουν πολλαπλασιαστεί. 

Συγχρόνως, δεδομένων των δύσκολων συνθηκών στην εξέλιξη της κοινωνίας, τα αιτήματα των συμπολιτών μας για ψυχολογική βοήθεια έχουν εκτιναχθεί ψηλά. 

 

Κι όμως! Αν και η κοινωνία έχει εξοικειωθεί με την ορολογία της ψυχοθεραπείας, η ουσιαστική, η αποτελεσματική ψυχοθεραπεία παραμένει το μεγάλο ζητούμενο. 

Διότι, η λογική κατάκτηση και κατανόηση των αντίστοιχων ψυχολογικών εννοιών, δηλαδή η γνώση, απέχει πολύ από την ουσιαστική διεργασία του ψυχισμού μας. 

 

Πολλοί μιλούν για ψυχολογία σήμερα. Πολλοί μας ζητούν ραντεβού στο γραφείο μας. 

Λίγοι όμως θα κάνουν το ταξίδι. Λίγοι θα καταφέρουν την επεξεργασία και τη βουτιά στο υποσυνείδητο ώστε δουλεύοντας τον ψυχισμό τους, να αποχωριστούν τα συμπτώματά τους. Για να γίνει αυτό χρειάζεται απόφαση, επιμονή, εμπιστοσύνη στην θεραπεύτρια ή στον θεραπευτή.

Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία παραμένει μια μεγάλη δυσκολία, ένα μεγάλο και συχνά ανυπέρβλητο εμπόδιο.

 

Τρομερά μου συμπτώματα, μη με εγκαταλείπετε!

Τι θ’ απογίνω χωρίς εσάς;

 

Τα συμπτώματα, που είναι η εξωτερίκευση των ασυνείδητων ψυχικών συγκρούσεων, έχουν εγκατασταθεί στη ζωή μας με τρόπο τόσο εξουσιαστικό που είναι δύσκολο να τα αποχωριστούμε.

Όσο δυσάρεστα κι επώδυνα κι αν είναι, κρύβουν μια ψυχική ικανοποίηση, που η λογική και η συνείδηση αδυνατούν να κατανοήσουν.

Έτσι, ενώ η έννοια της ψυχοθεραπείας έχει μπει πια για τα καλά στην πραγματικότητα γύρω μας, συνήθως δεν είναι η πρώτη επιλογή.

Τα ψυχοφάρμακα, ή άλλες πιο «λάιτ» μέθοδοι μοιάζουν ελκυστικότερες. 

Στο «καφέ Ψ» θα μιλήσουμε για τις παράπλευρες ωφέλειες των ψυχολογικών συμπτωμάτων και διαταραχών. Πώς γραπώνονται πάνω μας και εμείς από αυτά.

Γι’ αυτό δεν είναι εύκολος ο δρόμος της ψυχοθεραπείας. Ισχύει σε γυναίκες και άνδρες, καθώς το υποσυνείδητο αγνοεί τα φύλα.

Όσο για την θεραπεύτρια ή τον θεραπευτή μόνιμη έγνοια και φροντίδα τους  είναι, παραδόξως, να ξεχάσουν φύλο, όνομα και ιδιότητα αυτού που φροντίζουν. Να ξεχάσουν οι ίδιοι για να αφήσουν χώρο να θυμηθεί ο άλλος. Αυτός ή αυτή που ταλαιπωρείται από συμπτώματα. Να θυμηθεί και να συνδέσει. Ώστε οι διαταραχές, από «πολύτιμες ταλαιπωρίες» που είναι, να εξελιχθούν σε αμελητέες λεπτομέρειες της διάθεσης, δίχως αξία και επιρροή, δίχως δέσμευση. 

Η απελευθέρωση αυτή είναι ένας από τους κύριους στόχους της ψυχανάλυσης.

 

Σύμπτωμα- αντίσταση- ψυχοθεραπεία. 

 

Το σύμπτωμα είναι ένδειξη ή εκδήλωση μιας ψυχολογικής ή ψυχιατρικής διαταραχής. Μπορεί να είναι συναίσθημα, σκέψη ή συμπεριφορά που δείχνει ότι κάτι δε λειτουργεί φυσιολογικά στην ψυχική κατάσταση του ατόμου. 

Τα συμπτώματα μπορεί να είναι 

-συναισθηματικά όπως θλίψη, άγχος, θυμός, 

-γνωστικά όπως αρνητικές σκέψεις, δυσκολίες συγκέντρωσης και, όπως μπορεί να μας μιλήσει διεξοδικά ένας φίλος μας εδώ, ένα κορυφαίο σύμπτωμα, η δυσλεξία!!!

μπορεί να είναι 

-σωματικά, όπως κόπωση, ταχυπαλμία, αϋπνία και λοιπά 

και τέλος 

-συμπεριφορικά όπως απομόνωση ή αυτοκαταστροφικές τάσεις.

 

Στην ψυχανάλυση ο όρος σύμπτωμα έχει μια βαθύτερη σημασία καθώς θεωρείται αποτέλεσμα εσωτερικών συγκρούσεων η απωθημένων επιθυμιών. Για την ψυχανάλυση κύριος υπεύθυνος για τις ψυχικές συγκρούσεις και την εμφάνισή τους (ή όχι) στην πραγματικότητά μας είναι το υποσυνείδητο.

 

Ο άνθρωπος λοιπόν παίρνει το σινιάλο, παίρνει το μήνυμα ότι κάτι δεν πάει καλά. Και η συχνότερη μορφή αντίδρασης έως τώρα ήταν η φαντασίωση της παντοδυναμίας, θα τα καταφέρω μια χαρά μόνος μου. Δυστυχώς όμως αποδεικνύεται σύντομα ότι αυτό δεν είναι παρά μια φαντασίωση.

 

Η φαντασίωση αυτή είναι κομμάτι αυτού που ονομάζουμε αντίσταση. Αντίσταση στην ψυχοθεραπεία, αντίσταση στην ενδοσκόπηση, αντίσταση στην οποιαδήποτε διερεύνηση του υποσυνείδητου, αντίσταση τελικά στην οποιαδήποτε αλλαγή.

 

Θα σας πω τώρα μία ενδιαφέρουσα ιστορία που μπορεί να φωτίσει την προσκόλληση στο σύμπτωμα και την αντίσταση στην ψυχοθεραπεία, δηλαδή αντίσταση στην αλλαγή λειτουργίας του ψυχισμού:

 

Κρίσεις πανικού. Ένα σύμπτωμα πολύ συχνό στην εποχή μας, συχνότερο, θα έλεγα, στους άντρες, και μάλιστα τους νέους άνδρες. Νομίζω πως όλοι τις γνωρίζουμε, είναι αυτές οι πολύ δυσάρεστες καταστάσεις όπου νιώθουμε ότι χανόμαστε, ή ότι χάνουμε τα λογικά μας. Εφίδρωση, ταχυκαρδία, τα γόνατα λυγίζουν, ζαλάδες και λοιπά. Διαρκούν λίγα λεπτά, 10 με 20, αλλά αρκούν για να μας πανικοβάλλουν.

 

Η λέξη πανικός που προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά σχετίζεται με τον θεό Πάνα. Ήταν ο θεός των βοσκών, της φύσης, του δάσους. 

Η μυθολογία λέει πως ο θεός αυτός εμφανιζόταν ξαφνικά με δυνατούς θορύβους, έσπαγαν κλαδιά, ακούγονταν κραυγές, και τρόμαζε έτσι ανθρώπους και ζώα. Οι ξαφνικοί αυτοί κρότοι και θόρυβοι δημιουργούσαν τον πανικό.

 

Υπάρχει όμως και μία συνέχεια. Ο θεός Πάνας σχετιζόταν με την Ηχώ. Που ήταν μία νύμφη της ελληνικής μυθολογίας, γνωστή για την όμορφη φωνή της και για την τραγική της μοίρα. Η Ηχώ ήταν ερωτευμένη με τον πανέμορφο νέο τον Νάρκισσο.

 

Σύμφωνα τώρα με έναν άλλο μύθο ο θεός Πάνας ερωτεύτηκε την Ηχώ αλλά εκείνη δεν ανταποκρίθηκε. Από ζήλεια ή θυμό ο Πάνας έστειλε τους βοσκούς του να την διαμελίσουν. Η Γαία λυπήθηκε τη φωνή της και την άφησε να ζήσει αιώνια μέσα στη φύση ως ηχώ, ως αντίλαλος.

 

Καταλαβαίνουμε λοιπόν τώρα πως με τον ψυχολογικό όρο «κρίσεις πανικού» μιλάμε για έναν τρομερό φόβο που προέρχεται από έναν αντίλαλο. Με άλλα λόγια μας κατακεραυνώνει ένας τρόμος, μια κραυγή, που προέρχεται από τον ίδιο μας τον εαυτό και που επιστρέφει σε εμάς σαν σύμπτωμα. Ας μην ξεχνάμε πως η Ηχώ ήταν ερωτευμένη με τον Νάρκισσο!

 

Ο άνθρωπος υποφέρει από τις κρίσεις πανικού. Βλέπουμε όμως ότι σε αυτό εμπλέκονται θέματα του έρωτα, του ναρκισσισμού, τραγικών ιστοριών της ζωής. Ε, και δεν είναι πολύ εύκολο να τα αποχωριστεί κάποιος. Στην ουσία δεν είναι εύκολο να αρνηθείς ένα κομμάτι του εαυτού σου, όσο κι αν αυτός είναι ενοχλητικός, πολλές φορές βασανιστικός. 

Έχει τύχει να ακούσω στο γραφείο κάποιον να μου λέει πως δεν μπορεί να φανταστεί τον εαυτό του δίχως τα συμπτώματα:

-Δηλαδή, λέει, αναρωτιέμαι πώς θα είναι χωρίς αυτά; Έχω προσαρμόσει όλη μου τη ζωή, την καθημερινότητά μου, σε σχέση με αυτά τα συμπτώματα. Πως μπορώ να ζήσω δίχως αυτά; 

 

Μπορώ εδώ τώρα να σας εκμυστηρευτώ πως αυτό το τελευταίο ήταν κάτι που και εγώ ο ίδιος μια φορά είχα εκφράσει στον ψυχαναλυτή μου. Και εκείνος με το γνωστό του παγερό και γειωμένο ύφος, μου απάντησε ξερά:

-Μα δεν βλέπετε πόσο σας στοιχίζουν όλα αυτά; Εδώ η συνεδρία μας τελείωσε. 50 € παρακαλώ. 

 

 

Σήμερα, ακολουθώντας την αρχική ιδέα των ιστορικών πια καφέ ψ του 2010, θα ακούσουμε δύο διηγήματα, το δεύτερο θα είναι στο βίντεο που ετοιμάσαμε με τον Φώτη Μαρκάδα. 

Στη συνέχεια θα μιλήσουμε για τους όρους και τις ψυχολογικές έννοιες που προκύπτουν από την ακρόαση.

 

Πριν το διήγημα, για να μπούμε στο κλίμα, ας ακούσουμε την τοποθέτηση στο θέμα μας, μια νέα φωνή. Που φέρνει ένα φρέσκο βλέμμα, μια πιο σύγχρονη οπτική στην υπόθεση της ψυχοθεραπείας. Ας γνωρίσουμε έναν νεότερο ψυχοθεραπευτή. 

 

Έχει εκπαιδευτεί στη συστημική προσέγγιση ασχολείται με ατομική θεραπεία ενηλίκων , θεραπεία ζεύγους, ομάδας και οικογένειας.

 

Το καφέ ψ καλωσορίζει με χαρά τον Θανάση Γιαννουλή.