Καφέ Ψ και κατάθλιψη.

Καφέ ψ  1.

Λεξικοπωλείο, 3/11/17.

Καλησπέρα σας

Καλώς ήρθατε στο Λεξικοπωλείο, για το πρώτο καφέ Ψ της χρονιάς.

Για φέτος σας ετοιμάσαμε ένα λαχταριστό πρόγραμμα με θέματα ψυχοπαθολογίας. Θα περιδιαβούμε τους ψυχικούς δαιδάλους του άγχους, τους κήπους της αγωνίας, της κατάθλιψης, των ψυχοσωματικών διαταραχών, της φοβίας, κλπ.

Μην τρομάζετε! Στόχος μας, εδώ, στο καφέ ψ, είναι να πλησιάσουμε φιλικά τα ψυχικά προβλήματα που μας παιδεύουν, να τα μιλήσουμε όσο πιο ανθρώπινα γίνεται, να τα σκεφτούμε, γιατί όχι και να τα δεχτούμε, σαν δικά μας που είναι. Και, πιθανόν, να τα αγαπήσουμε, να τα εξημερώσουμε, να αντλήσουμε από αυτά δύναμη ακόμη και αισιοδοξία.

Εννοείται, πως η λογοτεχνία και η τέχνη θα μας σταθούν πολύτιμοι βοηθοί σ’ αυτή την προσπάθεια. Διότι, η ψυχανάλυση διδάσκει πως η αδελφή της η τέχνη αποδεικνύεται η ασφαλέστερη συνοδός στην αναζήτηση διεξόδου στα αδιέξοδα της ψυχής. Καθώς ο παντοδύναμος έρως που σαρώνει κάθε εμπόδιο στην ύπαρξή μας μπορεί να ενδυθεί πολλές μορφές, πολλές εκφάνσεις της ανάγκης του ανθρώπου για ψυχική ανάταση και ισορροπία.

Παραφράζω μια διατύπωση του ψυχιάτρου Καράβατου :

Η εποχή των μεγάλων γενικών θεωρητικοποιήσεων έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε επιμέρους θεωρίες που καλύπτουν το χώρο της ψυχοπαθολογίας αφήνοντας ανάμεσά τους ακάλυπτες άγνωστες περιοχές. Η ψυχιατρική (και η ψυχανάλυση, προσθέτω εγώ), δεν μπορεί να είναι ούτε αν-εγκέφαλη, ούτε ά-ψυχη, ούτε α-κοινώνητη. Αυτή την αντίληψη του περιοδικού Σύναψις του Καράβατου υιοθετεί στους προβληματισμούς του το καφέ-ψ.

Το κείμενο που ετοίμασα δεν είναι μάθημα, δεν είναι σύγγραμμα, παρά σκέψεις και παρατηρήσεις από την εμπειρία μου που, μαζί με τα λογοτεχνικά αποσπάσματα και τα ζωγραφικά έργα που θα μοιραστώ μαζί σας, θα γίνουν απόψε αφορμή για εμβάθυνση και συζήτηση.

Εργο Νίκου Αγγελίδη

Επιλέξαμε να αρχίσουμε με την κατάθλιψη, λέξη που ακούγεται πια τόσο συχνά γύρω μας, που προφέρεται αβασάνιστα από στόματα φίλων και γνωστών, ειδικών και μη, ανθρώπων που υποφέρουν ή που αστειεύονται. Μα η κατάθλιψη, είναι θέμα σοβαρό, επώδυνο αλλά επίσης πολύμορφο και αρκετά παρεξηγημένο. Δεν φιλοδοξώ, φυσικά, να εξαντλήσουμε εδώ διεξοδικά το περίπλοκο και ευαίσθητο πρόβλημα της κατάθλιψης με τις διάφορες μορφές της και τα διάφορα επίπεδα έντασης.

Συνήθως ο όρος χρησιμοποιείται με ασάφεια, εύκολα ονοματίζουμε ως κατάθλιψη μια ψυχική κατάσταση δυσφορίας, άγχους, θλίψης, μελαγχολίας, δίχως να μπορούμε να εκφράσουμε ακριβώς τι μας συμβαίνει. Αξίζει να σταθούμε για λίγο στον ορισμό της.

Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική νόσος που σαν κύρια χαρακτηριστικά έχει την κακή διάθεση, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και την απουσία ενδιαφέροντος-ευχαρίστησης σε δραστηριότητες που φυσιολογικά είναι ευχάριστες.

Ωραία. Διαβάζοντας τον ορισμό αυτόν, σωθήκαμε! Τι μας λέει; Ότι ο άνθρωπος είναι άνθρωπος, ότι έχει ψυχή και ότι η ψυχή κάνει τους κύκλους της.

Αναζήτησα άλλον ορισμό:

Με τον όρο κατάθλιψη εννοούμε μια κατάσταση θλίψης και μελαγχολίας, αυτό συνήθως είναι παροδικό και μάλλον οφείλεται σε κάτι σχετικά ασήμαντο και επουσιώδες. Η κατάθλιψη διαφέρει από την Κλινική Κατάθλιψη η οποία χαρακτηρίζεται από συμπτώματα που διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες και είναι τόσο σοβαρά ώστε να επεμβαίνουν στην καθημερινότητα ενός ατόμου. Όταν κάποιος έχει κατάθλιψη συνήθως περιγράφει τον εαυτό του ως λυπημένο, απεγνωσμένο, αποθαρρημένο και απογοητευμένο.

Τούτος εδώ μου φαίνεται λίγο πιο πειστικός ως ορισμός καθώς διαχωρίζει την θλίψη από την κλινική κατάθλιψη. Βέβαια, το «περισσότερο από δυο εβδομάδες» με βάζει σε κάποιες αμφιβολίες… πώς ορίζουμε το χρονικό περιθώριο, πέραν του οποίου θεωρούμε την κατάθλιψη κλινική;

Ο ίδιος ορισμός συνεχίζει:

Στην ψυχιατρική ο όρος κατάθλιψη μπορεί επίσης να έχει αυτή τη σημασία αλλά συνήθως αναφέρεται σε μία ψυχική ασθένεια και ειδικά όταν δεν έχει φτάσει σε επίπεδο υψηλής σοβαρότητας ώστε να χορηγηθεί αυτή η διάγνωση. 

Εδώ μπαίνουν τα μεγάλα ερωτηματικά της ψυχικής υγείας. Πότε μια διαταραχή, ένα σύμπτωμα περνάει το κατώφλι της ψυχιατρικής και αποκαλείται ασθένεια που χρήζει διάγνωσης και φαρμακοθεραπείας;

Βομβαρδιζόμαστε συνεχώς με πληροφορίες του τύπου Κατάθλιψη, η ασθένεια του αιώνα μας, ή πώς να αντιμετωπίσω την κατάθλιψη, ή ακόμα, στη χώρα μας κάθε χρόνο αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς η χρήση αντικαταθλιπτικών.

Μάλιστα διάβασα κάπου: Διπλάσιες περίπου γυναίκες από άνδρες φαίνεται να πάσχουν από κατάθλιψη…

Καθώς στη σημερινή συνάντηση έδωσα τον τίτλο “Κατάθλιψη μύθοι και αλήθειες” έψαξα στο διαδίκτυο αντίστοιχα δημοσιεύματα και επιβεβαιώθηκε η ιστορία της Αλήθειας, που διηγούμαι σε μια σελίδα (24) του βιβλίου μου με τίτλο Απώλειες. Φαντάζομαι πως τη γνωρίζετε, αλλά ας σας την διηγηθώ με δυο λόγια.

Ήταν κάποτε ένας τύπος που έψαχνε την Αλήθεια. Μετά από χρόνια  ερευνών και αμφιβολίας, για την ύπαρξή της, βρίσκει επιτέλους τη σπηλιά που την φιλοξενεί πάνω στα άγρια βουνά της Ανατολής. Πλησιάζει, την φωνάζει με το όνομά της, μα η ηχώ τής φωνής του τον τρομάζει. Επιτέλους, στην είσοδο της σπηλιάς εμφανίζεται η αλήθεια αυτοπροσώπως, μια άθλια και  ελεεινή γριά, ξεδοντιασμένη.

-        Τι με θες; τον ρωτάει.

-        Τίποτα, απαντάει εκείνος. Απλά ήθελα να επιβεβαιώσω την ύπαρξή σου.

-        Να με! τώρα άντε στο καλό!

-     Πες μου κάτι, ένα μήνυμα από τα χείλη σου να το μεταφέρω στους άλλους κάτω στον κόσμο, που αναρωτιούνται αν πράγματι υπάρχεις.

-        Πες τους πως με βρήκες και πως είμαι νέα και ωραία!

Με αυτό το πνεύμα έδωσα τον τίτλο στη σημερινή μας συνάντηση. Και πράγματι, στο διαδίκτυο, βρήκα και τα παρακάτω με τον ίδιο τίτλο:

Μύθος: Η κατάθλιψη είναι μια αόριστη, γενική και αφηρημένη έννοια. Η κατάθλιψη δεν μπορεί να μετρηθεί.

Αλήθεια: Η ψυχιατρική έχει πολύ συγκεκριμένες μεθόδους για να διαγνώσει μια πάθηση σαν την κατάθλιψη. Ο ψυχίατρος είναι επίσης εκπαιδευμένος να μετράει την βαρύτητα της κατάθλιψης με " ... ακρίβεια εκατοστού" (κλίμακα Hamilton και άλλες). Δείτε εδώ, για μια online γρήγορη, δωρεάν και έγκυρη μέτρηση της κατάθλιψης.

Με όλον αυτό τον ορυμαγδό απόψεων και λόγων για την κατάθλιψη, πώς θα μπορούσαμε να βρούμε μια πυξίδα κατανόησης, δίχως να πέσουμε στην παγίδα του ειδήμονος, του πανεπιστήμονος;

Θα χρησιμοποιήσω μια κουβέντα της Φρανσουάζ Ντολτό που με σημαδεύει σαν ψυχαναλυτή:

Ο αναλυτής ή η αναλύτρια, λέει η Ντολτό, δεν έχει την παντογνωσία, ούτε κανένα υπερφυσικό χάρισμα. Αυτό που έχει και χρησιμοποιεί στη δουλειά του είναι η κοινή λογική, ο κοινός νους.

Στην κουβέντα αυτή θα πρόσθετα πως ο αναλυτής διαθέτει μια ευαισθησία στο να ανιχνεύει και να αξιοποιεί τα σημάδια που στέλνει το υποσυνείδητο του κάθε ανθρώπου. Σημάδια που είναι πολύτιμα εργαλεία για την κατανόηση και εκτίμηση της ψυχικής υγείας του ατόμου για την διευκόλυνση της επεξεργασίας του ψυχισμού του.

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να πλησιάσουμε αυτό το τέρας που καταδυναστεύει τόσο κόσμο, με πλοηγό την ψυχαναλυτική κοινή λογική.

Νίκος Αγγελίδης: Κατάθλιψη

Αυτό που ανιχνεύει η ψυχανάλυση είναι οι ενδοψυχικές συγκρούσεις που εμφανίζονται μέσα στη θεραπεία και που ευθύνονται για εμφάνιση προβλημάτων θλίψης και κατάθλιψης. Δυσκολία του Εγώ στη διαχείριση των επιθετικών ενορμήσεων. Αυτές οι επιθετικές ορμές στρέφονται ενάντια στο Υποκείμενο δια μέσω του Υπερεγώ, το οποίο σκληραίνει και απαιτεί.

Στις περιπτώσεις πένθους, εμφανίζεται καθαρά η εικόνα των ενδοψυχικών συγκρούσεων που συνοδεύει την θλίψη του υποκειμένου. Η Ενοχή, παράγωγο του Υπερεγώ, είναι το πρώτο και σημαντικότερο στοιχείο.

Γιατί χάθηκε το αγαπημένο μου πρόσωπο κι όχι εγώ; Ποιο λάθος έκανα και το έχασα; Είναι το πρώτο στάδιο του πένθους κι ακολουθούν, η αμφιθυμία των αισθημάτων, ο θυμός, η αποδοχή. Έως ότου, σε κανονικές συνθήκες, ολοκληρωθεί το πένθος για το χαμένο αντικείμενο και στραφεί η ενόρμηση προς άλλα αντικείμενα αγάπης. Το πένθος θα ολοκληρωθεί όμως μόνον αν το υπερεγώ δεν στρέψει την αδάμαστη δύναμή του εναντίον του ίδιου του υποκειμένου, όπως στην περίπτωση της κατάθλιψης, της μελαγχολίας.

Ο Φρόιντ μίλησε πρώτος για τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα

• στην φυσιολογική θλίψη των μη καταθλιπτικών ανθρώπων και
• στην κατάθλιψη των καταθλιπτικών, μελαγχολικών ασθενών.

Επίσης ο Freud είχε δώσει έμφαση στο ναρκισσισμό της καταθλιπτικής προσωπικότητας

Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ένας σημαντικός ναρκισσισμός στους μελαγχολικούς ασθενείς, ο οποίος δεν επιτρέπει την εκτόνωση της θλίψης με την πάροδο του χρόνου όπως συμβαίνει στους φυσιολογικούς μη μελαγχολικούς ανθρώπους.

Ο ναρκισσισμός του καταθλιπτικού ασθενούς, δεν δέχεται τις εμπειρίες απώλειας και προκαλεί αμυντικά την συμβολική ενσωμάτωση του απολεσθέντος αντικειμένου μέσα στο Εγώ, όπου όμως αρχίζει να του επιτίθεται το Υπερεγώ.

Το χαμένο αντικείμενο ρίχνει τη σκιά του στο ίδιο το υποκείμενο, έλεγε ο Φρόιντ για την κατάθλιψη, ως αποτέλεσμα ενός αδύνατου πένθους.

Αντίθετα, ο θλιμμένος φυσιολογικός άνθρωπος, αντιμετωπίζει την επώδυνη απώλεια του αντικειμένου, κλαίει, υποφέρει, πενθεί την απώλεια. Μέχρι να καταφέρει να μετατοπίσει την λιβιδική του επένδυση σε άλλα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου.

Εκδόσεις ΕΝΕΚΕΝ, 2014

Διαβάζει η ηθοποιός Μαρία Μπρανίδου

ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝ  από Απώλειες.

Σε κλινικό επίπεδο οι ιδέες του Φρόιντ περί ναρκισσιστικής επιρροής εμφανίζονται με μορφή φαντασίωσης. Ο ασθενής φαντασιώνεται πως είναι παντοδύναμος, πως μπορεί να καταφέρει τα πάντα μόνος του, πως ό,τι και να του συμβεί εκείνος θα έχει την ικανότητα να το αντιμετωπίσει σθεναρά.

Με απλά λόγια, στο κλινικό έργο, ανιχνεύουμε καταθλιπτικές τάσεις σε ανθρώπους με φουσκωμένο εγωισμό, στα όρια της αλαζονείας. Που συχνά κρύβεται καλά δεν εκφράζεται με λόγια. Αντίθετα θα ακούσετε από ναρκισσιστές ανθρώπους το αντίθετο. Πως, δεν έχουν ικανότητες και ταλέντα. Ενώ στην ουσία, δίχως να το ξέρουν, υπονοούν (?) πως οι άλλοι δεν αναγνωρίζουν τις «τεράστιες» ικανότητές τους.

Με τον δικό του τρόπο ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος δίνει τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος:

Μέσα σὲ τί ἐρημιὰ ζοῦνε αὐτοὶ ποὺ πιστεύουν πὼς ἔχουν πάντα δίκιο. Καὶ σὲ τί κατάθλιψη βυθίζονται ἐκεῖνοι ποὺ φοβοῦνται πὼς ἔχουν διαρκῶς ἄδικο.

Αυτή λοιπόν η φαντασίωση παντοδυναμίας καταρρέει σε μια στιγμή απώλειας και ο ναρκισσιστής άνθρωπος χάνεται στη δίνη της πραγματικότητας.

Αν θεωρήσουμε πως το απόσπασμα που ακούσαμε είναι λόγια σε μια ψυχαναλυτική συνεδρία, ο αναλυτής θα υπογράμμιζε τα εξής στοιχεία:

Δεν είχα φανταστεί ποτέ ότι θα έφτανα να γίνω ένα κουρέλι ασήμαντο, εγώ ο πάντα δυνατός…

Ο άνθρωπος αυτός βιώνει μια διπλή απώλεια. Του αγαπημένου προσώπου και της φαντασίωσης της παντοδυναμίας που έτρεφε ως τώρα, υποκινούμενη από τον ναρκισσισμό του. Φαντασίωση που όμως επεξεργάζεται και πρόθυμα αποδέχεται. Γυρεύω απεγνωσμένα αριστερά και δεξιά βοήθεια από γνωστούς και φίλους. 

Ο συγκεκριμένος δεν μοιάζει να απειλείται από κατάθλιψη, δεδομένης της πεποίθησης πως το πένθος του θα κάνει τον κύκλο του και η διάθεσή του θα ανακάμψει.

 Αν και συχνά λέω πως είναι θυμωμένος στην πραγματικότητα δεν τους θυμώνω, δεν μπορώ, πονάω τόσο πολύ για το χαμό σου που δεν έχω την πολυτέλεια να νιώθω θυμό, πραγματικό θυμό για εκείνους. Τους λυπάμαι μονάχα, γιατί ξέρω πως εγώ θα ξανασηκωθώ από το χώμα, η  αγάπη που ζήσαμε θα με σηκώσει…

Για τους ψυχαναλυτές, η ικανότητα κάποιου να ξεπεράσει μέσω του πένθους την κατάθλιψη, θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα επεξεργασίας της σύγκρουσης. Δηλαδή επεξεργασίας και κατανόησης της καταθλιπτικής θέσης που προκαλεί η ίδια η σύγκρουση. Το συναίσθημα της απώλειας των καλών, λιμπιντικά, «ερωτικά» επενδυμένων εσωτερικών αντικειμένων είναι σύνθετο, αγάπη και έχθρα συνυπάρχουν, η συνειδητοποίηση είναι δύσκολη. Οι ενδοψυχικές συγκρούσεις χαρακτηρίζονται από αμφιθυμία των ενορμήσεων. Και από την έκταση και το μέγεθος της αμφιθυμίας.

Το άγχος είναι συγγενής τής κατάθλιψης.

Η απώλεια, φέρνει πόνο, αλλά και άγχος. Διότι ακριβώς η αμφιθυμία διεκδικεί το μερίδιό της, το χαμένο αντικείμενο δεν ήταν μόνο καλό. Δεν γίνεται να ήταν μόνο καλό. Η εσωτερική σύγκρουση εξωτερικεύεται με άγχος, όσο παραμένει μη αναγνωρίσιμη, μη επεξεργασμένη η αμφιθυμία και η ψυχική σύγκρουση που προκαλεί. Τα επίπεδα δριμύτητας της κατάθλιψης κυμαίνονται μεταξύ της απεμπλοκής από τη διαδικασία πένθους και της μέγιστης αιχμής αυτής της διαδικασίας, την μελαγχολία σε πρωταρχική μορφή, ή βαριά κατάθλιψη. Σε κάθε περίπτωση το άγχος συνοδεύει την καθημερινότητα του ασθενή. Και συχνά είναι η αιτία, ευτυχώς, να τον αναγκάσει να ζητήσει βοήθεια, αλλά και να υποστηρίξει το αίτημά του, πράγμα όχι πάντα εύκολο, όπως ξέρουμε όλοι.

Διότι δεν αρκεί να επισκεφθώ τον θεραπευτή και να ζητήσω βοήθεια. Βοήθεια θα πάρω μόνον όταν το επιτρέψω στον εαυτό μου. Όταν η κρυφή ναρκισσιστική μου πλευρά αποφασίσει να χαλαρώσει και να δεχθεί την πραγματικότητα. Τότε το υπερεγώ μου με τους άκαμπτους νόμους και απαγορεύσεις του θα υποκύψει στην επιθυμία ισορροπίας, θα κάνει τις ενοχές μου υποφερτές και συνειδητοποιημένες. Ομολογουμένως δύσκολη και χρονοβόρα εργασία.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ακούσουμε ένα κείμενο. Ένα αγχώδες ποίημα της καναδέζας ποιήτριας Sabrina Benaim, που έχει τίτλο:

Εξηγώντας την κατάθλιψη στη μητέρα μου.

Θα μας το διαβάσει η ηθοποιός Μαρία Μπρανίδου.

ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Εξηγώντας την κατάθλιψή μου στην μητέρα μου: μια συζήτηση

Μαρία Μπρανίδου

Μαμά, η κατάθλιψή μου αλλάζει μορφές. Την μια μέρα είναι τόσο μικρή όσο μια πυγολαμπίδα στην παλάμη μιας αρκούδας, την επόμενη μέρα είναι η ίδια η αρκούδα. Τις μέρες εκείνες μένω ακίνητη μέχρι να με αφήσει η αρκούδα μόνη μου. Αυτές τις μέρες τις λέω “Σκοτεινές Ημέρες”.

Η μαμά λέει: "Τότε προσπάθησε να τις φωτίσεις με κεριά”.

Όταν βλέπω ένα κερί, βλέπω τη σάρκα μιας εκκλησίας, το τρεμοπαίξιμο μιας φλόγας, μια ανάμνηση νεότερη και από το μεσημέρι.

Στέκομαι δίπλα στο ανοικτό της φέρετρο. Είναι η στιγμή που μαθαίνω ότι κάθε άνθρωπος που έχω γνωρίσει θα πεθάνει κάποια μέρα. Εξάλλου, δεν φοβάμαι το σκοτάδι. Ίσως, αυτό να είναι μέρος του προβλήματος.

Η μαμά λέει: “Νόμιζα ότι το πρόβλημα ήταν ότι δεν μπορείς να σηκωθείς από το κρεβάτι”.

Δεν μπορώ. Το άγχος με κρατάει ως όμηρο μέσα στο σπίτι μου, μέσα στο κεφάλι μου.

Η μαμά λέει: "Κι από πού προέρχεται το άγχος;”

Το άγχος είναι ο ξάδελφος που με επισκέπτεται από μακριά και τον οποίο η κατάθλιψη αισθάνθηκε υποχρεωμένη να τον φέρει στην παρέα της. Μαμά, εγώ είμαι σε αυτή την παρέα. Μόνο που είναι μια παρέα στην οποία δεν θέλω να είμαι.

Η μαμά λέει: “Γιατί δεν προσπαθείς να έχεις κανονικές παρέες και να βλέπεις τους φίλους σου;”

Σίγουρα, κάνω σχέδια. Κάνω σχέδια, αλλά τελικά δεν θέλω να πάω. Κάνω

σχέδια επειδή ξέρω ότι θα ήθελα να πάω. Ξέρω ότι μερικές φορές θα ήθελα να πάω. Δεν είναι διασκεδαστικό να διασκεδάζεις όταν δεν θέλεις να διασκεδάσεις, μαμά. Βλέπεις, μαμά, κάθε νύχτα η αϋπνία με παίρνει στην αγκαλιά της και με βυθίζει στο μικρό φως του φούρνου που έχουμε στην κουζίνα. Η αϋπνία έχει αυτόν τον ρομαντικό τρόπο να κάνει το φεγγάρι να το νιώθω σαν την τέλεια παρέα.

Η μαμά λέει: “Τότε προσπάθησε να μετράς πρόβατα για να κοιμηθείς”.

Αλλά το μοναδικό που μπορεί να μετρήσει το μυαλό μου είναι λόγους για να μείνει ξύπνιο. Έτσι πηγαίνω περιπάτους. Αλλά τα τρεμάμενα γόνατά μου χτυπούν σαν ασημένια κουτάλια κρατημένα σε χέρια δυνατά αλλά με χαλαρούς καρπούς.

Τα ακούω στ' αυτιά μου σαν αδέξιες καμπάνες εκκλησιών που μου θυμίζουν ότι υπνοβατώ σε έναν ωκεανό ευτυχίας στον οποίο δεν μπορώ να βαπτιστώ.

Η μαμά λέει: “Η ευτυχία είναι μια απόφαση.”

Αλλά η δική μου ευτυχία είναι τόσο κούφια όσο ένα κλούβιο αυγό. Η χαρά μου είναι ένας υψηλός πυρετός.

Η μαμά λέει ότι είμαι τόσο καλή στο να δημιουργώ κάτι από το τίποτα, αλλά στη συνέχεια με ρωτάει κατάμουτρα αν φοβάμαι ότι θα πεθάνω. Όχι. Φοβάμαι να ζήσω! Μαμά, είμαι μόνη. Νομίζω ότι αυτό το έμαθα όταν ο μπαμπάς έφυγε. Έμαθα τότε να μετατρέπω τον θυμό σε μοναξιά. Την μοναξιά στο να είμαι πολυάσχολη.

Έτσι, όταν σας λέω, “Είμαι πολύ απασχολημένη τον τελευταίο καιρό”, εννοώ ότι κοιμάμαι βλέποντας τηλεόραση στον καναπέ, για να αποφύγω να αντιμετωπίσω την κενή πλευρά του κρεβατιού μου. Αλλά η κατάθλιψή μου με τραβάει πάντα πίσω στο κρεβάτι μου. Μέχρι που τα οστά μου να γίνουν τα ξεχασμένα απολιθώματα μιας σκελετωμένης πόλης που βυθίζεται. Μέχρι το στόμα μου να γίνει μια οστεώδη αυλή δοντιών που σπάει από την πίεση με την οποία το κλείνω. Το κούφιο αμφιθέατρο του στήθους μου γεμίζει με την ηχώ ενός καρδιακού παλμού. Αλλά είμαι μια ανέμελη τουρίστρια εγώ εδώ. Ποτέ δεν θα μάθω σε ποια μέρη έχω πάει. Η μαμά εξακολουθεί να λέει πως δεν καταλαβαίνει.

Μαμά! Δεν μπορείς να καταλάβεις ότι ΟΥΤΕ ΕΓΩ ΜΠΟΡΩ; »

Φυσικά ένας ψυχαναλυτής δεν μπορεί παρά να λατρεύει τέτοια αφηγήματα που περιγράφουν καλύτερα από κάθε εγχειρίδιο ψυχολογίας αυτό που βιώνει κάποιος σε καταθλιπτική φάση. Αυτού του τύπου, διότι όπως είπαμε η κατάθλιψη εμφανίζεται με πολλές μορφές.

Εδώ έχουμε μια περίπτωση που θα τολμούσα να ονομάσω νευρωτική κατάθλιψη. Αυτό που μου το επιτρέπει είναι η χρησιμοποίηση των νευρωτικών μηχανισμών άμυνας, ή συμπτώματα όπως η αγοραφοβία ή οι φοβίες γενικώς. Μέσα σε λίγες γραμμές βέβαια, κάνει δειλά την εμφάνισή της η οιδιπόδεια προβληματική, ο ψυχαναλυτής ψυχανεμίζεται εσωτερική σύγκρουση, που μεγιστοποιείται με την απώλεια,  Μαμά, είμαι μόνη. Νομίζω ότι αυτό το έμαθα όταν ο μπαμπάς έφυγε. Έμαθα τότε να μετατρέπω τον θυμό σε μοναξιά.

Η κατάθλιψη του Χέντελ, σχέδιο Νίκου Αγγελίδη

Και πώς βγαίνει κανείς από την καταθλιπτική μέγγενη;

Θα απαντούσα, ο καθένας όπως μπορεί. Ξέρουμε πια όλοι, πως τα αντικαταθλιπτικά καταναλώνονται σωρηδόν, (και το λέω σοβαρά: ευτυχώς που υπάρχουν για ορισμένες περιπτώσεις). Επίσης, στα γραφεία μας, όλοι εμείς οι διαφόρων σχολών και προσεγγίσεων ψυ πολεμάμε με τις αντιστάσεις και τους αμυντικούς μηχανισμούς των καταθλιπτικών ασθενών μας με στόχο την διέξοδο.

Καθόλου εύκολη υπόθεση. Με υπομονή και καλοπροαίρετη ουδετερότητα καραδοκούμε την εμφάνιση των συγκρούσεων. Κι όταν αυτές βγουν στην επιφάνεια, στρώνουμε το δρόμο για την επεξεργασία τους.

Από πού πηγάζει η αισιοδοξία μας;

Από τη λογοτεχνία!

Από την τεράστια δύναμη που δίνει στον άνθρωπο η μετουσίωση, ο έρωτας!

Τίτος πατρίκιος:

«Εμένα η ποίηση με έχει θεραπεύσει από την απειλή της κατάθλιψης. Στην

έργο Ν. Αγγελίδη

κατάθλιψη αισθάνεσαι ένα πλήρες αδιέξοδο, το οποίο οδηγεί ακόμη και στην πνευματική ακινησία. Από αυτό πρωτοκινδύνευσα όταν άρχισα να βλέπω τα πράγματα κριτικά και να ανατρέπονται οι βεβαιότητες που είχα. Αυτό έγινε την εποχή που πήγα στο Παρίσι. Είδα ότι τα πράγματα ήταν πολύ πιο περίπλοκα απ’ ότι τα έβλεπα εδώ, οι κοινωνικές αντιθέσεις πολύ εντονότερες και οι λύσεις συχνά ατελέσφορες. Εγώ μεγάλωσα την εποχή που υπήρχε η Σοβιετική Ένωση και ο υπαρκτός σοσιαλισμός καταλάμβανε τον μικρό πλανήτη. Ζούσα με την απατηλή βεβαιότητα ότι σύντομα και ο υπόλοιπος πλανήτης θα γινόταν έτσι και θα ζούμε όλοι στον πιο ευτυχισμένο κόσμο. Η πραγματικότητα άρχισε να αλλάζει και οι βεβαιότητες, δεν κατέρρευσαν μόνο μέσα μου, αλλά στην πραγματικότητα».

 

Μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου
Εκδόσεις Πατάκη

Πολλά χρόνια πριν την ψυχανάλυση και, φυσικά, πολύ πριν τα αντικαταθλιπτικά χάπια, η τέχνη, ο έρωτας για τη μουσική, έκανε ένα θαύμα, που διηγείται μια άλλη τέχνη, η λογοτεχνία. Λίγο πριν το θαύμα διαδραματίζεται η σκηνή στο βίντεο που θα παρακολουθήσουμε. Την ονόμασα: Η κατάθλιψη του Χέντελ.

Είναι απόσπασμα από το αφήγημα του Στέφαν Τσβάιχ που εμπεριέχεται στο βιβλίο του, Οι μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας σε μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου. Στο απόσπασμα ο Τσβάιχ περιγράφει την δύσκολη, καταθλιπτική περίοδο που έζησε ο Χέντελ πριν τη μεγαλειώδη ώρα που, απογειωμένος, συνέθεσε τον Μεσσία.

ΠΡΟΒΟΛΗ ΒΙΝΤΕΟ

Ευχαριστώ τον Φώτη Μαρκάδα για την υλοποίηση του βίντεο.

Ευχαριστώ τον Νίκο Αγγελίδη για τα σχέδια που εμπνεύστηκε και ζωγράφισε για το σημερινό καφέ ψ. 

Νίκος Αγγελίδης

Ευχαριστώ την Μαρία Μπρανίδου για την απόδοση των κειμένων.

Ευχαριστώ το Λεξικοπωλείο για την φιλοξενία που μας προσφέρει.

Και, φυσικά, όλους εσάς, τους φίλους τού καφέ ψ, για την παρουσία σας και συμμετοχή σας.

Κι επειδή αντιλαμβάνομαι πως είναι αδύνατο να εξαντλήσουμε το θέμα σε ένα καφέ ψ, υπόσχομαι να συνεχίσουμε στην επόμενη, τουλάχιστον, συνάντησή μας, την 1^η Δεκ. Όπου θα χρησιμοποιήσουμε σαν κορμό της σκέψης ένα μυθιστόρημα του Ολιβιέ Μπουρντώ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΣΤΕΡΕΩΜΑ σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη και έχει τίτλο: Θα μου χαρίσετε αυτό το χορό;

Αν θέλετε, μπορούμε να αρχίσουμε τη συζήτηση.

Σας ακούω!