Παρουσίαση - Έκθεση: Ναρκισσιμός ή Μετουσίωση;

12/06/17

ΛΕΞΙΚΟΠΩΛΕΙΟ

Συλλογή, παρουσίαση, έκθεση, Ναρκισσισμός ή Μετουσίωση;

Καλησπέρα σας.

Σας καλωσορίζουμε στο όγδοο φετινό καφέ ψ που θα είναι και το τελευταίο της χρονιάς. Για απόψε επιλέξαμε ένα θέμα που ταιριάζει στο ύφος που θέλαμε να δώσουμε στην σημερινή συνάντηση όπου, μεταξύ άλλων, θα κάνουμε μια επιθεωρησιακή ανασκόπηση των όσων συνέβησαν στα καφέ ψ της χρονιάς που πέρασε.

Η αρχική ιδέα για τη διατύπωση του θέματος ήταν:

Συλλογή, παρουσίαση, έκθεση. Ναρκισσισμός ή Μετουσίωση;

Επειδή σκέφτηκα όμως πως με ένα τέτοιο βαρύγδουπο θέμα θα σας προβλημάτιζα και ίσως θα σας απέτρεπα να παραβρεθείτε, αποφάσισα να ελαφρύνω το θέμα στην πρόσκληση. Και να δώσω ενδεχομένως κάποια απλοποιημένα στοιχεία για την Μετουσίωση και την σχέση της με τον Ναρκισσισμό, όσο θα εξελίσσεται η κουβέντα με τον καλεσμένο μας. 

Θεωρώ δεδομένο ότι η Μετουσίωση παίζει σημαντικότατο ρόλο στην δημιουργία και την δημοσιοποίηση, την εξωτερίκευση ιδεών και την ανταλλαγή σκέψεων πάνω στο δημιούργημα, το πνευματικό ή καλλιτεχνικό έργο. Αυτό που, τουλάχιστον σαν πρόθεση, υποστηρίζει και διεκδικεί το καφέ ψ.

Σ’ αυτή την «πανηγυρική» βραδιά, προσκαλέσαμε, λοιπόν, τον φίλο θεσσαλονικιό, κύριο Γιώργο Κορδομενίδη.

-Καλώς ήρθατε, κύριε Κορδομενίδη.

-Επιτρέψτε μου να σας παρουσιάσω αντιγράφοντας από το διαδίκτυο κάποιες πληροφορίες για την δραστηριότητά σας, διορθώστε με αν κάποια στοιχεία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα:

Γεννηθήκατε στη Θεσσαλονίκη. Εργαστήκατε στην Εθνική Τράπεζα μέχρι και το 2009, ως υπεύθυνος Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων Β. Ελλάδος και κατόπιν ως διευθυντής στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης. Υπήρξατε συνεργάτης εφημερίδων και περιοδικών από το 1978 (Αγγελιοφόρος της Κυριακής, Καθημερινή κ.ά.), παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών από το 1979 (ΕΡΤ2, 88μισό, 9,58fm/ΕΡΤ3 κ.ά.), και διευθυντής στο Εντευκτήριο (περιοδικό-εκδόσεις-εκδηλώσεις) από το 1987.

Διαβάζω για σας:

Ο Γιώργος Κορδομενίδης είναι ένας ιδιαίτερος δημιουργός… λογοτεχνικών γεγονότων κι ένας επίμονος εκδότης εξαιρετικών σελίδων.

Είναι ο άνθρωπος στον οποίο η νεότερη λογοτεχνία οφείλει ένα σταθερό, φιλόξενο και εκλεκτικό βήμα με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη: Ως εκδότης του περιοδικού «Εντευκτήριο» επί 27 χρόνια έχει επί της ουσίας χαρτογραφήσει την ελληνική ποιητική και πεζογραφική παραγωγή, έχει αναδείξει νέες φωνές, έχει υπενθυμίσει παλαιότερες, έχει ξεκαθαρίσει με αφιερωματικά τεύχη θολές εικόνες για πρόσωπα και έργα, έχει υποστηρίξει με συνέπεια το λεγόμενο πολιτιστικό πρόσωπο της Θεσσαλονίκης και στην πράξη το έχει συν-διαμορφώσει.

Σε μια συνέντευξή σας διάβασα κάτι που με παραπέμπει άμεσα στην εμπειρία

μου με το καφέ ψ, παρόλο που πρόκειται για πολύ διαφορετικές δραστηριότητες.

Είπατε τα εξής: Το Εντευκτήριο μού επέτρεψε να συμβαδίσω με σπουδαίους συγγραφείς μας, με πολλούς από τους οποίους σήμερα με συνδέει βαθιά, ουσιαστική φιλία· αλλά και να γνωρίσω πολλούς νεότερους, που με το έργο τους στα χρόνια που μεσολάβησαν δικαίωσαν και το ένστικτο και την εμπιστοσύνη μου.

Θα μπορούσα, τηρουμένων των αναλογιών φυσικά, να ισχυριστώ κάτι παρόμοιο. Η εμπειρία του καφέ ψ έχει κάποιες αντιστοιχίες με την δική σας: εδώ, στο καφέ ψ, γνωρίσαμε κάποιους καλλιτέχνες, ζωγράφους, μουσικούς, συγγραφείς, ψυχολόγους και ψυχαναλυτές, και από την συνεργασία αυτή προέκυψαν ορισμένες ουσιαστικές, φιλικές και δημιουργικές σχέσεις. Καθώς επίσης, κάτι σημαντικότατο: Συνδεθήκαμε με κάποιους από τους θαμώνες του καφέ ψ, που μας στηρίζουν με την μόνιμη παρουσία συμμετοχή και φιλία τους, ονόματα δε λέμε, έτσι Διονύση; Αυτό είναι και για μένα, όπως και για σας, το σπουδαιότερο κίνητρο για να συνεχιστεί η προσπάθεια.

Λέτε:

Θα συνεχίσω να εκδίδω το «Εντευκτήριο» γιατί… υπάρχουν ακόμη αρκετές

εκατοντάδες συνδρομητών, αναγνωστών, συνεργατών που το παρακολουθούν, το εμπιστεύονται, ρωτούν κάθε τόσο για το επόμενο τεύχος. Αλλά και επειδή για μένα προσωπικά είναι ένας τρόπος να έχει ουσία η ύπαρξή μου. Είναι μεγάλη παρηγοριά να ξέρεις ότι ο καρπός του κόπου σου (πνευματικού αλλά και χειρωνακτικού) συντροφεύει κάποιους ανθρώπους για ένα διάστημα κάθε φορά.

Και κάπου αλλού εκμυστηρεύεστε το εξής:

Θα έλεγα, πως είναι η πολύωρη καθημερινή απασχόληση και συντροφιά μου, το αγχολυτικό και το αντικαταθλιπτικό μου σε μια συσκευασία, ο τρόπος που επινόησα πριν από 29 ολόκληρα χρόνια για να κρατήσω το κεφάλι μου πάνω από το νερό στη θάλασσα της ζωής.

Σας καταλαβαίνω και συμμερίζομαι απόλυτα τα λεγόμενά σας για την ουσία της ύπαρξης. Κι εγώ, ξέρετε, θα συνεχίσω, όσο αυτό έχει ενδιαφέρον για τους συμμετέχοντες θαμώνες του καφέ ψ.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να μιλήσω για την ψυχαναλυτική έννοια τής μετουσίωσης.

Στην δική μου περίπτωση, με την συγγραφή και επίσης με τα καφέ ψ, νομίζω πως η μετουσίωση με αφορά και εξηγεί την ψυχολογική μου επένδυση στις δραστηριότητες αυτές. Τα λόγια σας που ακούσαμε πριν λίγο, με παροτρύνουν να σκεφτώ πως ίσως και σεις αναγνωρίζετε την μετουσίωση στον δικό σας ψυχικό κόσμο. Θα προσπαθήσω να περιγράψω και να εξηγήσω εν συντομία την έννοια της μετουσίωσης, θα μας πείτε στη συνέχεια αν βρίσκετε σ’ αυτήν κάτι που να σας εκφράζει.

 Η μετουσίωση είναι μία διεργασία που περιέγραψε ο Φρόιντ για να αναλύσει ανθρώπινες δραστηριότητες, που είναι φαινομενικά άσχετες προς την σεξουαλικότητα, αλλά που τα βαθύτερα ελατήρια των οποίων απορρέουν από την δύναμη της σεξουαλικής ενόρμησης.

Ο Φρόιντ περιέγραψε ως δραστηριότητες μετουσίωσης κυρίως την καλλιτεχνική δραστηριότητα και τις διανοητικές αναζητήσεις. Θα έλεγα πως η ενόρμηση, δηλαδή η ερωτική ορμή, θεωρείται μετουσιωμένη όταν παρεκκλίνει προς νέους, μη σεξουαλικούς σκοπούς, στοχεύοντας έτσι σε κοινωνικά καταξιωμένα αντικείμενα.

Ό ψυχαναλυτικός όρος μετουσίωση, παραπέμπει στην έννοια του υψηλού, του κοινωνικά αποδεκτού και, γιατί όχι θαυμαστού, όπως χρησιμοποιείται στο πεδίο των καλών τεχνών. Αποδίδοντας το μεγαλείο και την ανάταση της πνευματικής δημιουργίας.

Συγχρόνως παραπέμπει στην λέξη μετουσίωση, όπως αυτή χρησιμοποιείται στη χημεία για να υποδηλώσει την διαδικασία μεταβίβασης των σωμάτων από την στερεά στην αέριο κατάσταση. Ο Φρόιντ ανατρέχει στην έννοια της μετουσίωσης για να εξηγήσει το καθεστώς ορισμένων τύπων δραστηριοτήτων, που φαίνονται να στηρίζονται από επιθυμίες οι οποίες δεν συνδέονται, με σεξουαλικούς στόχους.

Ο Φρόιντ θεωρεί ότι οι δραστηριότητες αυτές προέρχονται, σε τελευταία ανάλυση, από ένα είδος μεταμόρφωσης της σεξουαλικότητας. Η σεξουαλική ενόρμηση θέτει στη διάθεση της πολιτιστικής παραγωγής μεγάλα ποσά ενέργειας. Ονομάζουμε λοιπόν ικανότητα μετουσίωσης τη δυνατότητα αντικατάστασης ορισμένων στόχων, κατά βάση σεξουαλικών, από άλλους που δεν είναι σεξουαλικοί, αλλά παραμένουν ψυχικά συγγενείς των αρχικών.

Επίσης υπάρχει μια κοινωνιολογική προέλευση του όρου Μετουσίωση, καθώς αυτή αφορά τους δεσμούς του ατομικού ψυχισμού με τη λειτουργία της ομάδας.

Οι δεσμοί αυτοί συναντούν στην προέκτασή τους την έννοια του πολιτισμού. Σαν προϊόν των αλληλοεπιδράσεων του ατόμου και της ομάδας, αλλά και των επιδράσεων ανάλογων ''προϊόντων'' άλλων κοινωνιών, τωρινών ή παλαιότερων χρονικών περιόδων.

Στην εποχή μας, με τα δραματικά γεγονότα που γράφονται στη σύγχρονη ιστορία, ''Η δυσφορία του πολιτισμού'' είναι πλέον τόσο έντονη, που ίσως περιμένουμε με διαύγεια την επαλήθευση της σκοτεινής πρόγνωσης που έκανε ο Freud, όταν εκδήλωνε τους φόβους του για την καταστροφή του ανθρώπινου είδους από τις συνέπειες του ίδιου του τού πολιτισμού!
Έτσι κάποιοι ψυχαναλυτές θεωρούν πως αν δεν παραιτηθούμε μπροστά σ΄ αυτή τη σκοτεινή πρόγνωση, (που δεν τοποθετείται πλέον σ΄ ένα μακρινό μέλλον, αλλά είναι μέρος του αγωνιώδους σήμερα), μπορούμε ακόμη να δούμε την έννοια της μετουσίωσης σαν ένα καθήκον της σκέψης. 

Νομίζω, κύριε Κορδομενίδη, πως κι εσείς όπως όλοι οι ερωτευμένοι με την τέχνη τους, την επιστήμη ή το έργο τους, αυτό το καθήκον επιτελούμε.

Εκτροπή της λίμπιντο λοιπόν, εκτροπή της ερωτικής ορμής.

Εδώ έρχεται τώρα η σκέψη περί ναρκισσισμού και ο κίνδυνος που εμπεριέχεται στην απόσυρση του ατόμου από το ερωτικό-σεξουαλικό αντικείμενο.

Διότι η εκτροπή αυτή της ενόρμησης έχει ως συνέπεια την απώλεια των σεξουαλικών χαρακτηριστικών της, ή με άλλα λόγια, γίνεται μια μετατροπή της λίμπιντο του αντικειμένου σε λίμπιντο του Εγώ, γεγονός που επιτρέπει ταυτόχρονα στο Εγώ να αποχωριστεί από το αντικείμενο.
Αυτή η χωρίς σεξουαλικό στόχο λίμπιντο, η ναρκισσική λίμπιντο, φέρνει την ενόρμηση σε πράξεις απομακρυσμένες από κείνες που επιβάλλουν οι πρωταρχικές της ανάγκες.

Το αποτέλεσμα αυτής της πορείας μπορεί να πάρει δύο αντίθετες όψεις: 

• Η μία είναι εκείνη της αίσθησης παντοδυναμίας του υποκειμένου, που νομίζει ότι μπορεί να ξεφύγει κάθε ορίου που του επιβάλλουν οι άλλοι. Αυτή η παραίσθηση δηλώνει την ύπαρξη ενός ναρκισσισμού χωρίς άνοιγμα στον Άλλον. Είναι ο γνωστός αρνητικός ναρκισσισμός, όπως έχει επικρατήσει στη γλώσσα μας. 

• Η άλλη όψη της πορείας της λίμπιντο είναι εκείνη που φέρνει την ενόρμηση να εκπληρωθεί σε στόχους απομακρυσμένους από τις πρωταρχικές ανάγκες. Αυτό γίνεται μέσα από έναν δημιουργικό ναρκισσισμό, ή ναρκισσισμό ανοιχτό στον Άλλον. Είναι ο μετουσιωμένος ναρκισσισμός, ο επεξεργασμένος, ο θετικός.

Ο Φρόιντ μίλησε για ενορμήσεις ζωής που είναι σε διαρκή σύγκρουση με τις ενορμήσεις θανάτου, το γνωστό δίπολο Έρως-Θάνατος.

Λέει λοιπόν πως η Μετουσίωση αποδυναμώνει τις ενορμήσεις θανάτου που κινδυνεύουν να καταστρέψουν το Εγώ. Αποφορτιζόμενες από τη λίμπιντο, μετατρέπονται σε αντιπροσώπους του Έρωτα, το Εγώ θέλει να ζήσει και να αγαπηθεί. Ο καλλιτέχνης, ο δημιουργός στρέφει τη λίμπιντο στο έργο που προσφέρει στον Άλλον. Ας μην ξεχνούμε την ετυμολογία του ρήματος Δημιουργώ: έργο και δήμος. Και, εννοείται, πως ο άνθρωπος που δημιουργεί επιθυμεί μέσα από το έργο του να ζήσει και να αγαπηθεί!

Η τροχιά αυτή της μετουσίωσης μας επιτρέπει να καταλάβουμε καλύτερα τη μεγάλη συγγένειά της με το ναρκισσισμό, με την προϋπόθεση ότι αυτός εδώ εμπεριέχει μία δημιουργική διάσταση:

Η μετουσίωση κινείται με μια τάση ανακάλυψης του ανεξάντλητου αγνώστου που μας κατοικεί και μ΄ ένα στόχο ενσωμάτωσης του ξενικού στοιχείου μέσα σε ερωτικά πλαίσια που εμπλουτίζουν τον ατομικό ναρκισσισμό, ενώ δυναμώνουν ταυτόχρονα τους κοινωνικούς του δεσμούς.

Τελειώνοντας αυτές τις σκέψεις για τη μετουσίωση, ας πούμε και δύο λόγια για το πώς αυτή εμφανίζεται μέσα στην ψυχαναλυτική διαδικασία. Διότι, θα μπορούσε να πει κανείς πως η ψυχανάλυση είναι μια ναρκισσιστική διαδικασία, καθώς ο αναλυόμενος ή η αναλυόμενη πραγματοποιεί βουτιές ενδοσκόπησης και κατανόησης της ψυχής. Όμως, η ενδοσκόπηση και η γνώση του εαυτού αφορά πάντα τις σχέσεις του υποκειμένου με τον άλλον, με το περιβάλλον. Και οι σχέσεις με το περιβάλλον διευκολύνονται όταν η μετουσίωση βρει τον δρόμο της. Από την μεριά του αναλυόμενου μετουσίωση σημαίνει την επεξεργασία του ναρκισσισμού. Αυτή η επεξεργασία μπορεί να επιτρέψει στο άτομο να (ξανά) βρει την ικανότητα να αγαπήσει τον άλλο ως άλλον, γι’ αυτό που είναι, κι όχι σαν προέκταση των αναγκών του.

Η διαδικασία μετουσίωσης μέσα στην ψυχανάλυση αφορά τελικά αυτή τη μετατροπή των σχέσεων του ατόμου με τους άλλους. Το «έργο», πνευματικό ή καλλιτεχνικό είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής γονιμοποίησης, κύησης και τοκετού.

Ο δημιουργός καλεί και μαγεύει το κοινό μπροστά στην ίδια ερώτηση που κινεί και τον ίδιο: ποιος είναι ο γεννήτορας και πώς έγινε η σύλληψή του (του έργου ή του ίδιου); Η διαδικασία μετουσίωσης όμως εκπληρώνεται μόνον αν ο δημιουργός αφήνει ανοιχτή τη θέση του γεννήτορα και δεν σκεπάζει (κλείνει) με τη ναρκισσιστική αυτο-τοποθέτηση του Εγώ του. Όταν, δηλαδή, με απλά λόγια, δεν είναι Νάρκισσος. Όταν έχει τη δυνατότητα να ακούει (με την γενικότερη έννοια του ρήματος ακούω).

Στο βίντεο που θα παρακολουθήσουμε αργότερα, θα δούμε βήμα-βήμα τις εκδηλώσεις μετουσίωσης, θα αντιληφθούμε τον δημιουργικό ναρκισσισμό μας. Θα θυμηθούμε την προσπάθεια όλων των συμμετεχόντων (συγγραφέων, ζωγράφων, μουσικών, ηθοποιών, δασκάλων) να δημοσιοποιήσουμε τη σκέψη μας, το έργο μας, να μοιραστούμε την ανησυχία μας για τα άγνωστα κομμάτια του εαυτού μας.

Στο βίντεο λοιπόν αυτό προσπαθήσαμε με τον Φώτη Μαρκάδα, να κάνουμε μια επισκόπηση των όσων συνέβησαν στις συναντήσεις της χρονιάς. Βρεθήκαμε μπροστά σε έναν εντυπωσιακό όγκο υλικού, κειμένων, φωτογραφιών και βίντεο από τα οποία έπρεπε να επιλέξουμε για να στήσουμε το βίντεο. Και επίσης έναν τρόπο για να συνδέσουμε όλα τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας για να αποτελέσουν ένα σύνολο. Τελικά είχαμε μια ιδέα, την υλοποιήσαμε, θα δείτε το αποτέλεσμα.

Να' μαστε όλοι καλά! Και του χρόνου!
ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ!!!